Racisme is niet alleen een blank of wit probleem
Door de Black Lives Matter-beweging laaien overal ter wereld protesten op, ook in landen die wij niet direct associëren met racisme. Maar dat racisme een blanke aangelegenheid is, is helaas een misvatting.
Het woord is niet meer uit de media weg te krijgen: racisme. Er lijkt wereldwijd een beweging op gang gekomen te zijn om niet alleen het hedendaagse racisme aan de kaak te stellen en uit te bannen, maar ook het verleden te ontdoen van alles wat maar als acceptatie of zelfs verheerlijking van racisme kan worden geïnterpreteerd.
Aan de overkant van de oceaan houden de demonstraties niet op. ‘Black lives matter’ klinkt het, soms vreedzaam, soms uitlopend op een uitbarsting van opgekropte woede. Dichterbij, in Engeland, worden standbeelden van slavenhandelaars het water in gekieperd. Bij ons lijkt het nog mee te vallen, al brengt ook hier een zwarte piet sommigen tot onparlementaire oproepen. Racisme lijkt in onze dagen in al zijn breedheid ontmaskerd te worden.
Zonde
We hadden het natuurlijk kunnen weten. Hoe lang is het al geleden dat de Wereldraad van Kerken het Program to Combat Racism (PCR) opzette? Bijna vijftig jaar geleden kwam men binnen de oecumene al op tegen het racisme.
Racisme is zonde, dat werd duidelijk. Maar de bestrijding ervan vond vooral plaats in landen ver weg
De zwarte Amerikaanse auteur James Baldwin had op de algemene vergadering van de Wereldraad in Uppsala (1968) ertoe opgeroepen. PCR vond, naast kritiek, veel gehoor, ook in ons land. Zelfs de toenmalige koningin Juliana gaf een forse bijdrage aan het programma.
Racisme is zonde, dat werd duidelijk. Maar de bestrijding ervan vond vooral plaats in landen ver weg, in Zuidelijk Afrika tegen de apartheid, in Mozambique tegen de wrede Portugese overheersing, in Australië tegen het ontnemen van rechten aan Aboriginals. Maar niet in onze contreien.
Wit probleem
Nu is dat anders. De inmiddels aanzienlijke gekleurde bevolking van West-Europa, en van Nederland, stelt het hier aanwezige racisme onverbloemd aan de kaak. Terecht - en laten we hopen dat het een blijvend effect heeft.
Er is echter wel een gevaar bij de huidige concentratie op racisme in het westen: het wordt haast gepresenteerd alsof het een blank, zo u wilt wit probleem is. En dat is niet zo. Ik zou bijna zeggen: was het maar waar. Helaas, racisme komt in alle tijden, in alle landen, in alle bevolkingsgroepen voor.
Lees ook de column van Dave Ensberg: Racisme is niet normaal
Er is racisme in Japan, tegenover de Buraku, de laagste klasse van de bevolking; er is racisme in China tegenover diverse kleinere bevolkingsgroepen maar ook tegenover zwarte mensen; er is racisme zelfs in Afrika, waar sommige stammen zich mijlenver verheven voelen boven die paupers van een andere stam. Racisme lijkt wel een erfzonde die ieder aankleeft, waartegen ieder heeft te vechten.
Wandaden
Dat blijkt ook uit een recente publicatie van de Werkgroep Papoea Solidariteit. Papoea, u weet wel, het westelijk deel van het immense eiland Nieuw-Guinea, dat in 1963 onder Indonesisch bestuur kwam. Sindsdien is het er onrustig. Er is een afscheidingsbeweging die harde tegenactie oproept van het Indonesische leger. Er wordt onderdrukt, gemarteld, gemoord. Gruwelijk.
De Papoea’s zijn in meerderheid christen en dat speelt ook een rol. De kerken op het eiland kunnen deze mensonterende situatie niet stilzwijgend aan zich voorbij laten gaan.
In het boekje Om de menselijke waardigheid in Papua wordt een hele serie persverklaringen en pastorale brieven van het Papoea Oecumenisch Forum van Kerken weergegeven, gepubliceerd in de periode 2012-2019. De wandaden worden aan de kaak gesteld, de overheid wordt opgeroepen daarmee te stoppen en te doen wat een overheid moet doen, namelijk mensen beschermen in plaats van ontmenselijken.
Moed
Het toont de moed van deze kerken om voluit het evangelie in hun situatie toe te passen en te verkondigen aan wie het maar horen wil. Het zijn bepaald geen holle woorden, geen goedkope acties. In september jl. werd dominee Jeremiah Zanambani in Intan Jaya doodgeschoten. Algemeen wordt deze moord ook toegeschreven aan het Indonesische leger.
In het voorwoord van het boekje worden de voornaamste oorzaken van deze wreedheden aangegeven. Drie zijn het er en de eerste is: racisme. ‘Racisme benadrukt dat het Papoea-volk primitief is. Daarom moeten de Papoea’s hun plaats weten en dankbaar zijn aan de instellingen van beschaving (lees: de Indonesiërs) die gekomen zijn om hun vooruitgang bij te brengen’ (p.7).
Lees ook: Het is tijd voor excuses aan de bevolking van Papoea
Racisme. Het lijkt niet uit te roeien. Wit racisme niet, zwart racisme niet, geel racisme niet, noem maar op. We hebben nog een lange weg te gaan, nog veel oproepen en verklaringen en protesten te realiseren om het kwaad de kop in te drukken.
Deze publicatie komt op voor het lijdende volk van Papoea. Gelukkig maar. Vergeleken bij wat daar gebeurt, valt het hier nog wel mee, lijkt het. Maar pas op: racisme kan zich zo maar weer breed maken in de hoofden van mensen en in de samenleving. Pas op: zonde ligt op de loer! Je kunt het niet genoeg herhalen.
Jan van Butselaar was algemeen secretaris van de Nederlandse Zendingsraad
Benny Giay (red.), Om de menselijke waardigheid in Papua (vertaling van Surat-surat Gembala; met aanvulling), Olst-Zuidland: Werkgroep Papua Solidariteit, 2020.