Vijf jaar na Laudato si'
Paus Franciscus publiceerde vijf jaar geleden de encycliek Laudato si', Geprezen zijt Gij. In het document pleit hij voor een integrale zorg voor de wereld. Het maakte wereldwijd indruk: tot op de dag van vandaag wordt er over gesproken; door voor- en tegenstanders.
De officiële kleuren van het Vaticaan zijn wit en geel. Maar groen lijkt de lievelingskleur van paus Franciscus. Zijn Laudato si’ wordt daarom ook wel ‘de groene encycliek’ genoemd. Die gaat immers over de natuur, de aarde.
Natuurlijk doet het denken aan het beroemde Zonnelied dat de heilige Franciscus van Assisi in 1225, een jaar voor zijn dood, schreef. Een jubelende lofzang op de schepping; op Broeder Zon en Zuster Maan, op broeder Wind en zuster Water. Maar vooral op Moeder Aarde.
De poverello, de arme drommel uit Assisi, leed aan een ondraaglijk pijnlijke oogontsteking die hem zo goed als blind maakte. De vier broeders die hem verzorgden waren ‘als een dak op vier zuilen’. Helene Nolthenius schrijft in haar boek Een man uit het dal van Spoleto over die vier broeders: ‘De eerste was zeer verstandig, de tweede zeer geduldig, de derde van een loffelijke eenvoud en de vierde ijzersterk.’ Het soort toegewijde zorg die ook veel coronapatiënten de afgelopen maanden wereldwijd kregen.
Vingerwijzing
Cynisch genoeg lijkt dat moordende coronavirus een vingerwijzing naar Laudato si’. Zoals de Braziliaanse bevrijdingstheoloog Leonardo Boff onlangs zei: ‘De coronapandemie is voor de mensheid een les in bescheidenheid; wij zijn niet de kleine god op aarde. We hebben pijnlijk ervaren dat wij de schepping beheren, maar er geen eigenaar van zijn. We hebben beseft hoezeer mens en natuur met elkaar verbonden zijn’.
'We hebben pijnlijk ervaren dat wij de schepping beheren, maar er geen eigenaar van zijn'
Kardinaal Peter Turkson die de encycliek vijf jaar geleden bij de Verenigde Naties presenteerde vatte het in één zin samen: ‘Franciscus vindt dat we moeten zorgen voor de aarde en voor de armen. Die twee gaan samen’. Het sleutelwoord van Laudato si’ is integrale ecologie; alles hangt samen. Zelfs de grimmige keuze tussen gezondheid en economie, zoals de afgelopen maanden is gebleken.
De encycliek telt zes hoofdstukken. In alle zes wordt de onachtzaamheid voor de natuur en het milieu gekoppeld aan de desinteresse voor de minstbedeelden, de armen. Want de vervuiling, het toenemende afval en de wegwerpcultuur brengen niet alleen het milieu, maar ook de armen in gevaar.
Waterprobleem
Dat geldt ook voor het mondiale waterprobleem, het tekort aan schoon drinkwater, water voor irrigatie en het bijbehorende verlies aan biodiversiteit. Dat is de inhoud van hoofdstuk 1, dat afsluit met de verontrustende conclusie dat we een achteruitgang van de kwaliteit van menselijk leven en dus ook sociaal verval meemaken.
Hoofdstuk 2 heeft als titel ‘Het evangelie van de schepping’, met citaten uit de Bijbel. De paus heeft de zorg voor ons gemeenschappelijk huis, de aarde, uitgeroepen tot het achtste werk van barmhartigheid. Het is een pastorale kijk op de aarde.
De paus heeft de zorg voor ons gemeenschappelijk huis, de aarde, uitgeroepen tot het achtste werk van barmhartigheid
In dit hoofdstuk sluit paus Franciscus naadloos aan op de lofzang van zijn naamgenoot uit Assisi, bijna acht eeuwen geleden. De bijna lyrische toonzetting van dit hoofdstuk verandert radicaal in hoofdstuk 3. De titel alleen al is een duidelijke indicatie: ‘De menselijke oorzaken van de ecologische crisis’.
Tegenover alle begrip en waardering voor de technologische vooruitgang constateert de paus dat degenen die de kennis, en vooral de economische macht hebben om van al die ontwikkelingen gebruik te kunnen maken, een ongelooflijke dominantie hebben over de mensheid en de wereld. Terwijl de mensen volgens de paus juist gezonde ethiek nodig hebben, een cultuur en spiritualiteit die in staat zijn om grenzen te trekken.
Integrale ecologie
In hoofdstuk 4 stelt de paus ‘integrale ecologie’ aan de orde: milieu, economie, sociale ecologie, alles staat in verband met elkaar. Hij vraagt in dit hoofdstuk expliciet ‘bijzondere aandacht voor inheemse gemeenschappen’. Een thema dat ook nadrukkelijk aan de orde was op de recente Amazone-synode. De twee slothoofdstukken bevatten suggesties en aanbevelingen voor ‘een andere levensstijl, opvoeding met een spiritualiteit van de ecologie’.
Anders gezegd: kinderen opvoeden met alle soorten van respect voor de natuur om ons heen, voor het milieu en het klimaat.
Wereldwijd overleg
Van de wind kun je niet leven. Dat besefte paus Franciscus ook wel toen hij zijn Laudato si’ schreef. Dagdromers en wereldvreemde idealisten kunnen het gedrag van mensen niet veranderen. Pausen ook niet, maar ze kunnen mensen wél aan het denken zetten, aansporen tot veranderingen. Daarom is dialoog voor paus Franciscus essentieel.
Niemand en geen land alleen kan de milieuproblemen proberen op te lossen, of op z’n minst te reguleren. Daar is overleg en samenwerking voor nodig, wereldwijd.
De regering-Trump heeft geen boodschap aan welk mondiaal klimaatakkoord dan ook
En laat het dáár nu net aan ontbreken in onze wereld. De regering-Trump bijvoorbeeld heeft geen boodschap aan welk mondiaal klimaatakkoord dan ook. Het is begrijpelijk dat miljoenen Amerikaanse evangelicalen vanuit hun geloof Trump steunen in zijn anti-abortusbeleid, maar het is onbegrijpelijk dat diezelfde christenen van hun president niet eisen dat hij zich veel meer bekommert om het milieu en de natuur.
Ongemakkelijk
Katholieke en andere christelijke, of zich zo noemende wereldleiders voelen zich ongemakkelijk door het pleidooi van de paus om samen de verantwoordelijkheid voor Moeder Aarde te nemen. Het belemmert hun economisch-financiële expansiedrang.
Economische groei is essentieel, maar niet achteloos ten koste van alles, van natuur en milieu. Bovendien zou het gewin aan voorspoed dan toch ook evenredig aan de minst beelden moeten worden toebedeeld. Dat is de combinatie die in Laudato si’ gepredikt wordt: de zorg voor de natuur gaat hand in hand met de zorg voor de armen.
Frans Wijnands is Vaticaan-watcher