Vertrouwde kennis
In de discussie over welke maatregelen er moeten komen om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, helpt het niet als we adviezen van experts altijd heilig verklaren. Welke maatregelen genomen worden, is uiteindelijk een politieke afweging en dat moet onderdeel zijn van een politiek debat.
In tijden van crisis is het belangrijk dat er duidelijke en onderbouwde maatregelen genomen worden. Het kabinet steunde zeker in het begin van de coronacrisis sterk op adviezen van het Outbreak Management Team (OMT) en vroeg Nederlanders deze adviezen te volgen.
Nu we langzaam en veilig weer uit de lockdown proberen te komen, gaat de discussie over het dragen van mondkapjes. Het OMT ziet er weinig in, maar mondkapjes zijn vanaf deze week toch verplicht in delen van Amsterdam en Rotterdam. En de Volkskrant concludeert dat bestuurders en politici nu publiekelijk twijfelen aan het oordeel van de ‘ooit heilige coronaexperts’ van het kabinet.
Nederlanders zitten vaak ook helemaal niet op die heiligverklaring van experts te wachten
Gelukkig maar, zou elk weldenkend mens zeggen, want deze besluiten horen onderbouwd te zijn door kennis, als die voorhanden is, maar zijn uiteindelijk politieke afwegingen. Naast kennis over infecties en menselijk gedrag, wegen daarin ook mee wat uitvoerbaar, betaalbaar, ethisch en maatschappelijk verantwoord is. En daarover gaan niet de experts, maar onze politici en bestuurders die democratisch gecontroleerd kunnen worden.
Onderzoek van het Rathenau Instituut laat zien dat die heiligverklaring van experts ook helemaal niet is waar Nederlanders op zitten te wachten. Nederlanders hebben, anders dan vaak gedacht wordt, een groot vertrouwen in de wetenschap. Meer dan in alle andere instituties, zoals de rechtbank, de politie, de media en zeker de politiek, die het laagste scoort van allemaal.
Nederlanders geven ook aan dat ze vertrouwen hebben, bijvoorbeeld als het over vaccinaties gaat, in de informatie van kennisinstellingen zoals het RIVM. Veel meer dan de informatie op internet of in de media (tv, kranten, radio), van de farmaceutische industrie, vrienden en familie of het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, vertrouwen we informatie van deze wetenschappelijke onderzoeksinstellingen. Maar dat is iets anders dan heiligverklaring.
Vertrouwen van burgers komt er niet met alleen meer onderzoek of meer kennis bij beleidsmaker en politici
Er is behoefte aan een gedeelde kennisbasis, een vertrouwde bron van informatie. Maar wat volgens Nederlanders ontbreekt, is het vermogen van beleidsmakers om altijd goed om te gaan met deze kennis en deze op een transparante en eerlijke manier te vertalen naar beleid en politieke keuzes.
Vertrouwen van burgers komt er dus niet met alleen meer onderzoek of meer kennis bij beleidsmakers en politici. Vertrouwen komt er met eerlijkheid over de huidige stand van kennis en eerlijkheid over de afwegingen in de besluitvorming. Zeker nu hebben we niet de tijd om eerst alles te onderzoeken.
Bovendien snapt iedereen dat de bijdrage van mondkapjes aan de bestrijding van een pandemie relatief is en van veel factoren afhankelijk. Het is geen natuurwet, die zich laat onderzoeken en waar een absoluut getal uitkomt. Het is maar een van de vele maatregelen die kunnen bijdragen.
Ook als een burgemeester besluit dat mondkapjes nu een goed idee zijn, kan die beslissing later bijgesteld worden
We zullen het er ook nooit allemaal over eens worden of de kosten en lasten voor burgers opwegen tegen de baten, het inperken van de pandemie, maar ook de klandizie voor de winkeliers in de Koopgoot en de Kalverstraat. Of het recht om in de openbare ruimte te demonstreren. En dat hoeft ook niet. Ook als een burgemeester besluit dat mondkapjes nu een goed idee zijn, kan die beslissing later bijgesteld worden.
Er is altijd voortschrijdend inzicht. Misschien zal blijken dat mensen weer voorzichtiger worden als ze elkaar moeten passeren met kapjes, misschien gaan mensen daardoor drukke gebieden toch meer mijden. Maar mensen zijn geen lab-ratten, die alleen maar bestudeerd moeten worden, waarna het OMT weer kan besluiten.
Mensen kunnen meepraten, meedenken over hun ervaringen en reflecteren of de effecten van dit beleid eerlijk en goed zijn. Veelstemmigheid, omgaan met hele verschillende vragen van burgers en toch beslissen ondanks onzekerheid en daar continu over in gesprek zijn: dat is democratie.
Melanie Peters is directeur van het Rathenau Instituut