Unorthodox: de spanning tussen gemeenschap en individu
Sommige religieuze gemeenschappen zijn heel gesloten, en goede films erover dus interessant. Unorthodox brengt de beklemde sfeer van de chassidisch joodse gemeenschap en de worsteling om daarmee te breken, knap in beeld.
De grote belangstelling voor religie is ook aan het aanbod van Netflix te merken. Een goed bekeken serie is Unorthodox, met als hoofpersoon de negentienjarige orthodoxe Esty Shapiro.
In de serie zie je hoe zij leeft in een gemeenschap van ultraorthodoxe chassidische joden in New York, hoe zij gekoppeld wordt aan een wereldvreemde man en met hem trouwt. Het ongemak tussen Esty en haar man Yanky - ze hebben elkaar slechts één keer ontmoet – slaat om in frustratie en onderlinge verwijdering als het huwelijk kinderloos blijft.
Compenseren
De moeder van Yanky gaat zich ermee bemoeien, want het huwelijk is bedoeld om vruchtbaar te zijn. Esty is lid van de Satmar gemeenschap, gesticht na de Tweede Wereldoorlog, waar elke baby de zes miljoen vermoorde joden als het ware moet compenseren. Als Esty dan eindelijk toch zwanger blijkt, realiseert ze zich dat ze nu moet vluchten omdat het anders te laat is. Ze pakt het vliegtuig naar Berlijn, waar haar moeder woont, die gebroken heeft met de chassidische joodse gemeenschap.
Haar achtergelaten echtgenoot en zijn neef Moishe laten het er niet bij zitten en proberen haar op te sporen in Berlijn. Ondertussen bouwt Esty een nieuw leven op, daarbij geholpen door een wel erg snel gevonden vriendengroep van niet-gelovige hipsters, en probeert zij toegelaten te worden tot het conservatorium.
Deze vriendengroep weerspiegelt de diversiteit van de westerse samenleving en de vrijheid van het individu. Het contrast met de chassidisch joodse gemeenschap is groot.
Acteerspel
Het acteerspel van Shira Haas, in de serie Esty Shapiro, is ontzettend goed. Dat verbaast niet als je haar hebt gezien in die andere Netflix-serie over het ultraorthodoxe jodendom, Shtisel. Unorthodox is invoelbaar qua ongemak en beklemming, vermakelijk vanwege de hypocrisie en onderlinge bemoeizucht, en spannend bij Esty’s ontspanning uit New York en de klopjacht op haar door echtgenoot en zijn neef.
Je vraagt je vertwijfeld af: zal dit in werkelijkheid ook zo gaan?
Toch wringt Unorthodox ergens, je blijft met twijfels achter. Dat komt vooral door de rol van neef Moishe. De middelen die hij inzet om Esty op te sporen, zijn bepaald onorthodox. Hij breekt in bij het appartement van Esty’s moeder, om er achter te komen of zij contact heeft met Esty. En nadat hij Esty gevonden heeft, bedreigt hij haar met een wapen.
En je vraagt je vertwijfeld af: zal dit in werkelijkheid ook zo gaan?
Zwart-witbeeld
Precies daar wringt de schoen. Netfix presenteert Unorthodox als authentiek en waarheidsgetrouw. De kleding, gebruiken en regels uit de chassidisch joodse gemeenschap zijn zo goed mogelijk weergegeven. De meeste acteurs uit Unorthodox hebben zelf hun jeugd doorgebracht in een joodse gemeenschap en in de serie wordt grotendeels Jiddisch gesproken.
Wat jammer is, is dat de serie een zwart-witbeeld schetst. De ultraorthodoxe Joodse gemeenschap wordt neergezet als wereldvreemd, vrouwonvriendelijk en zelfs gewelddadig, het hippe Berlijn is gastvrij, tolerant en vriendelijk. De excessen van neef Moishe worden neergezet als de normale gang van zaken binnen deze chassidische joodse gemeenschap.
Eigen opvoeding
Dat neemt niet weg dat Unorthodox op een indringende wijze laat zien hoe iemand breekt met een streng-religieus joodse opvoeding en een eigen weg kiest en de worstelingen waarmee dat gepaard gaat. Daardoor zette Unorthodox mij aan het denken.
Allereerst over je eigen verhouding tot je opvoeding, de gemeenschap waar je uitkomt en de weg die je zelf wil gaan door het leven. Want de ultraorthodoxe joodse gemeenschap heeft strenge regels, maar biedt ook een helder kader van normen en waarden. Er is sociale controle, maar ook warme geborgenheid.
Daarnaast over de verhouding tussen een religieuze gemeenschap en het individu dat ermee breekt of wil breken. Tot hoever mag je gaan als gemeenschap of als ouder, om je kinderen jouw religieuze normen en waarden mee te geven?
Holocaust
Tot slot is het goed om deze serie te bekijken juist nu we 75 jaar bevrijding vieren. In de serie is het trauma van de Holocaust merkbaar. Heel sterk blijkt dit in een scène waarin Esty gaat zwemmen in de Wannsee. In een villa aan de Wannsee kwamen nazi-kopstukken bijeen om 'definitieve oplossing' voor het 'Jodenvraagstuk'.
Mag Esty wel zwemmen? En mag ze wel bij deze plek zwemmen? In deze scène komen de traumatische ervaringen van de Holocaust én de strenge regels uit Esty’s opvoeding samen, op knappe wijze geacteerd en meesterlijk gefilmd.