Troost
Soms gaan we door met behandelen, terwijl het levenseinde om een andere soort aandacht vraagt.
Dokter, als sterven onvermijdelijk is, dan wel met een pil in de mond’, zei een verpleger eens tegen me. Plaats van handeling: een ziekenhuis in de binnenlanden van Kameroen. Periode: jaren negentig.
Goed voor de penibele situatie van de ziekenhuiskas, zo duidde ik de opmerking van deze verpleger, zo’n op zichzelf zinloze behandeling bij een stervende. En inderdaad, we hadden al een achterstand in de betaling van de salarissen. En ja, daar had deze verpleger ook last van. Wat deze verpleger echter bedoelde: bied altijd hoop tot het einde aan toe, ook al is dat in de vorm van de toediening van deze laatste, medisch zinloze, pil.
Afgelopen maand verbleef ik met een groep Nederlandse huisartsen in Marrakech, Marokko. Op een dakterras van onze riad spraken we langdurig en indringend met een Marokkaanse collega. Aanleiding was de in Nederland geuite onvrede van patiënten van Marokkaanse origine, maar in toenemende mate ook van andere patiëntengroepen, over de koude manier waarop Nederlandse artsen 'de waarheid' vertellen rond een naderend levenseinde. Door onze directe en concrete boodschap wordt aan de patiënt elke hoop ontnomen en wordt hij of zij en de familie aan hun lot overgelaten, is de kritiek. Er ontstond een boeiend gesprek vol nuances en begrip. Moeten we in Nederland ook niet wat genuanceerder omgaan met het ‘de waarheid vertellen’? Moeten we niet gevoeliger worden op wat de patiënt aan kan en wat hij wil horen? En zijn de Nederlandse patiënten wel zo heel anders dan de Marokkaanse? Want wie van ons kan in een dergelijke situatie de hele waarheid onder ogen zien, zonder hoop of vluchtgedrag?
Ik dacht weer aan de opmerking van die verpleger: ‘S’ il faut mourir, il faut mourir avec une pilule dans la bouche.’ Hoe velen van de Nederlandse patiënten (dokters incluis) gaan tegen beter weten in door met behandelingen aan het einde van het leven, even onzinnig als die pil uit Kameroen, maar dan wel vele malen duurder. Ik heb het hier niet over behandeling die het lijden verzachten, zoals pijnstillers, maar over behandelingen die het leven trachten te verlengen.
Eigenlijk gaat het hier om een erg dure vorm van troost. Troost die we waarschijnlijk veel beter in andere vormen van hulp en aandacht kunnen bieden. Kostbare troost zonder pillen. Misschien toch dat gesprek met die Marokkaanse collega voortzetten.
Berend Jansen is huisarts in Swifterbant.