Dat geldt ook voor de zware vergelijking met de Tweede Wereldoorlog. Er is geen totale oorlog tegen vredelievende volkeren en geen genocide gaande. Mensen die zich schuil houden, hoeven niet te vrezen verraden te worden, zoals de familie Frank.

De ruige, door de Covid-19-pandemie veroorzaakte crisis gaat dieper. Vergelijkingen met crises die mensen zich kunnen herinneren, schieten allemaal tekort

Ook in ander opzicht is er een verschil. Na de bevrijding werd een begin gemaakt met de wederopbouw, in hoofdzaak langs lijnen die men zich nog herinnerde van voorheen. Veranderingen in het staatsbestel en het economisch bestel bleven beperkt of kwamen pas met grote vertraging.

Er waren drie belangrijke veranderingen. Eén: Europese en internationale betrokkenheid, in plaats van de vooroorlogse neutraliteitspolitiek. Twee: principiële verwerping van discriminatie naar ras of herkomst, in plaats van de vooroorlogse onverschilligheid op dit punt. En drie: samenwerking tussen de grootste volkspartijen (KVP en PvdA), in tegenstelling tot Nolens’ vooroorlogse beperking daarvan tot ‘uiterste noodzaak’.

Alle drie deze veranderingen zijn echter zestig, zeventig jaar na de Bevrijding gaan wankelen, nog voordat de huidige coronacrisis ons land overviel. Niet alleen de voorbereidingen in termen van medische hulpmiddelen, testprocedures en een gezond leefmilieu bleken ontoereikend, maar dat gold ook voor de mentale voorbereiding.

De crisis van nu is niet alleen een gezondheidscrisis. Ze is ongekend complex - zoals onze hele wereldwijd verbonden leefsituatie ongekend complex is. Daardoor tast Covid-19 niet alleen de volksgezondheid aan, maar waarschijnlijk ook nog vele jaren de mogelijkheden om door arbeid en ondernemerschap geld te verdienen, jonge mensen toekomstperspectieven te bieden en ouderen een beschutte tijd van leven.

De crisis van nu is niet alleen een gezondheidscrisis. Ze is ongekend complex

Nu al laten de debatten in een uitgedunde Tweede Kamer zien dat sommigen liever naar zondebokken dan naar nieuwe wegen zoeken. Het feit dat het welzijn van andere volkeren ook het onze bepaalt, krijgt amper aandacht.

Economische wereldcrisis

In plaats van gebrekkige vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog, zouden we beter onder ogen kunnen zien wat de wereldwijde economische crisis van 1929 teweegbracht. Die holde in Europa en elders de bestaanszekerheid uit, dreef politieke polarisatie ten top en gaf binnen enkele jaren de doodsteek aan het democratische staatsbestel in Duitsland en elders.

In onze tijd moeten we rekening houden met een nog veel grilliger patroon van op elkaar inwerkende crises, ook in relatie tot klimaatverandering.

Natuurlijk, de geschiedenis herhaalt zich niet. Maar om te voorkomen dat de samenleving weer in politieke en morele beoordelingsfouten vervalt, moeten we wel van de geschiedenis leren. We moeten waakzaam zijn. Als we ons afvragen wat er op de huidige crisis moet volgen, dan zal dat meer moeten zijn dan vaccins, bedrijfssubsidies en medemensen op afstand houden.

Om te voorkomen dat de samenleving weer in politieke en morele beoordelingsfouten vervalt, moeten we wel van de geschiedenis leren

We zullen moeten bouwen aan een politieke orde - in eigen land, Europa en daarbuiten - die kwetsbare mensen vertrouwen geeft, cultuur in het samenleven waardeert, en duurzame nieuwe vormen van productie, transport en consumptie in praktijk brengt.

Ernst Hirsch Ballin is universiteitshoogleraar aan Tilburg University en hoogleraar rechten van de mens aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was eerder onder meer minister van Justitie en van Binnenlandse Zaken