Toen mijn vader op 29 november 2019 met een kistje foto’s bij mij kwam, zag ik oom Leo voor het eerst. Een foto van een knappe man met een scherpe heldere blik.

Achterop stond in bibberig handschrift: 'L.H. Penninkx Middelbrug 27 nov 1895 - 30-nov 1944. Neuengamme  (Gefusilleerd)' Het zou de volgende ochtend 75 jaar geleden zijn. Oom Leo werd in juni 1944 opgepakt. Een koerier ‘sloeg door’. Wie niet, als ze doorgaan tot het nooit meer eindigt?

Oom Leo was de oom van mijn vader. Mijn vader is van ’46. Hij heeft oom Leo nooit gekend. Niet anders dan uit verhalen. Oom Leo was getrouwd met ‘tante Hennie’, de oudste zus van mijn opa. Ze hadden drie zonen, Leen, Freek en Leo. Oom Leo hielp onderduikers en had een wapendepot. Hij was een van de voormannen van het Utrechts verzet. Al vroeg tijdens de bezetting bouwde hij een netwerk op. Het was zijn zonen niet ontgaan. Ook zij zaten in het verzet, jong als ze waren.

Onmetelijke angst

Toen oom Leo was opgepakt, gingen zijn zonen door. ’s Avonds trokken ze er in Utrecht op uit. Tante Hennie hoorde ze vertrekken. Gestamp op de trap, een deur die dicht sloeg. Er waren zaken te doen. Even later, soms een uur, soms een half uur, hoorde ze explosies uit de richting van het spoor.

Trillend lag ze in haar bed. Haar man opgepakt, haar zonen gingen door. Onmetelijke angst voor wat je verliezen kan. Waarom moet verzet altijd met zoveel risico?

Nu ik zijn foto heb gezien en het verhaal over oom Leo en tante Hennie heb gehoord, laat het mij niet meer los. Wie waren ze? Wat dreef ze, wat geloofden ze? Ik heb een vermoeden, geen antwoord.

Ereveld Loenen

Oom Leo is uiteindelijk begraven op Ereveld Loenen. Vandaag was ik daar. Een stalen computer bij de ingang wees mij de weg naar vak C nummer 172, de plek waar oom Leo ligt. Het ding printte een routekaartje uit. Oom Leo ligt er immers niet alleen.

Eenmaal bij zijn graf overviel mij ineens de realiteit van de oorlog. Misschien wel door al die namen op die vierkant uitgehouwen stenen. De haast serene rust en stilte tussen de hoge bomen. Ik wist voor het eerst aan wie ik denken moet op 4 mei. Oorlog, wanhoop en moed heeft voor mij een gezicht gekregen in een man die ik nooit heb gekend.

Oom Leo streed voor het recht van mensen. Mensen die er blijkbaar niet mochten zijn. Hij liet het niet bij woorden. Hij deed. Hij leerde het zijn zonen. Zelf ben ik vader van drie kinderen. Voor welk recht strijd ik? Waar sta ik tegen op? Wat leer ik mijn zonen en mijn dochter? Voor welke wereld leer ik hen vechten?

Ik kon niet anders dan een steentje leggen op het graf van oom Leo.  En bidden. Bidden, hopen en werken dat mijn kinderen begrijpen waarom oom Leo ligt in vak C Nummer 172.

Matthijs Rietveld is historicus