Nuttige spotprenten
Bij ‘100 jaar Abraham Kuyper’ mag niet onderbelicht blijven dat juist Kuyper de eerste moderne Nederlandse ‘massa-politicus’ was. En daar horen karikaturen bij.
Met soms feilloos gevoel voor de nieuwe politieke tijd, voorbij de liberale heren van de negentiende eeuw, brak Kuyper met vele conventies en bouwde hij een eigen politiek bolwerk.
Maar er was meer dat Kuyper modern en eigenzinnig maakte. Als uitgever van zijn eigen krant wist hij dat aandacht in andere media dan de zijne bijna altijd alleen maar gunstig was voor zijn eigen aanzien. En ook dat die aandacht gunstig was voor de indruk dat hij als politicus in het brandpunt van de discussie en de macht stond. Zoals bij elk politiek leider waren enige ijdelheid en behoefte aan aandacht ook Kuyper niet vreemd.
En dat verklaart waarom hij in 1909 meer dan bereidwillig meedeed aan een opmerkelijk boek. Uitgeverij Van Holkema en Warendorf bracht een publicatie in grootformaat uit met een uitvoerige selectie van spotprenten. Deze hadden allemaal slechts één onderwerp: Abraham Kuyper.
Het was een soort visuele geschiedschrijving van heel zijn politieke loopbaan vanuit de pen, fantasie en soms vlijmscherpe kritiek van de kant van de beste tekenaars.
Dat verklaart waarom hij in 1909 meer dan bereidwillig meedeed aan een opmerkelijk boek: een publicatie in grootformaat met een uitvoerige selectie van spotprenten. Onderwerp: Abraham Kuyper
De titel was helder: Dr. Kuyper in de caricatuur. En men draaide er niet omheen. De omslag was en kon ook niet anders zijn dan die iconische spotprent van de socialistische grootmeester in dat vak, Albert Hahn: ‘Abraham de Geweldige’. Kuypers indrukwekkende kop, blik en persoonlijkheid in vileine pennenstreken schetsend, tekende Hahn de ARP-leider treffender - en steels bewonderend - dan niemand voor of na hem.
Nuttige rol
Was het object van dat visuele zoutzuur boos? Beledigd? Allerminst! Kuyper zond de uitgever per 1 april 1909 - let op die datum! - een brief waarin hij de ‘caricatuur’ beschouwt en uiteraard de politieke aspecten en belevenissen daarmee. Maar daar bleef het niet bij. Kuyper maakte er zelfs een theologisch gevalideerd verschijnsel van. ‘In de Schrift wordt ons meer dan eens gezegd, dat de heilige God spot en lacht met de dwaasheid die uit ons zondig bestaan opdoemt.’
Hij wijst er zelfs op, dat juist Jezus ‘de Pharizeën striemt in zijn snerpend woord’, dat niet onder deed voor ‘een teekening, die met fijne stift in beeld gebracht, een snijdende caricatuur zou uitgeven’. Dat hij daarmee - bijvoorbeeld - Albert Hahns beeldend talent op één lijn stelde met dat van zijn Heiland en Verlosser is niet iets dat vaker in onze politieke historie is voorgekomen.
In de Schrift wordt ons meer dan eens gezegd, dat de heilige God spot en lacht met de dwaasheid die uit ons zondig bestaan opdoemt
Dat spotprenten nota bene een heel nuttige rol vervulden, wilde het doelwit in dit boek ook wel even verklappen. Zij hebben ‘voor den aangevallene ook nog dit heel andere voordeel, dat ze u toont hoe men over u denkt, hoe men uw positie begrijpt, en welk een voorstelling men zich maakt van uw middelen tot verweer’.
Spot als nuttige bron van informatie voor de eigen offensieve en defensieve aanpak, kortom. Ook wat dit aangaat was voor dit politiek dier elke aandacht goede aandacht! Sterker nog, de ARP-voorman plaagt zijn karikaturisten nog verder. Wie waren zij immers zonder hem? Had zijn politiek hen niet decennialang inspiratie, faam en een boterham opgeleverd?
‘Dit moeten de heeren me toch ten goede houden, dat ik ze dan toch aan stof heb geholpen, en al moet ik dan telkens het gelag betalen, mijn liefde voor de kunst stond toch hoog genoeg om voor haar bloei dit niet al te grote offer over te hebben’. Kortom, ‘ik stel het op prijs, iets althans van deze vooruitgang op mijn credit te boeken’.
Spot als nuttige bron van informatie voor de eigen offensieve en defensieve aanpak. Ook wat dit aangaat was voor dit politiek dier elke aandacht goede aandacht
Hij sluit af met een achteloze opmerking. Mocht de uitgever de brief willen afdrukken bij deze spotprenten? ‘Handelt daarin naar uw goedvinden. Erop tegen heb ik niets’. En met deze ironische grandeur had hij zich doen kennen als een niet al te kleinzerig, maar fijnbesnaard en uitdagend man. Abraham Kuyper was ook hier ‘de Geweldige’.
PG Kroeger is historicus en podcaster bij ‘Betrouwbare Bronnen’