Kwestie van karakter
Er zijn bepaalde talenten nodig om standvastig te blijven als het er echt op aan komt. Een heldere overtuiging, grondig inzicht en de bereidheid alleen te staan. Bonhoeffer had ze.
De maand mei beleef ik altijd intens. Vooral 4 mei. De vlaggen halfstok, het onderbreken van activiteiten om stil te zijn, de waarneming dat ook mijn kinderen dat belangrijk vinden…. De toespraken van Arnon Grunberg en onze koning, ze maakten diepe indruk op mij. Ik zag onze koning voor het eerst volledig als onze koning.
Toespraken over de oorlog, over verzet leiden bij mij vaak tot de vraag: wat zou ik gedaan hebben? Zou ik het inzicht, de durf, de moed hebben gehad om me te verzetten? Zou ik me als kikker in het langzaam opwarmende water gaar hebben laten koken, of was ik op tijd uit de pan gesprongen?
Hoe kwamen verzetsmensen tot de keuze om wél persoonlijk verantwoordelijkheid te nemen? Dit jaar was er veel aandacht voor Dietrich Bonhoeffer. Hij werd in april 1945 opgehangen, onder andere vanwege zijn betrokkenheid bij een mislukte aanslag op Adolf Hitler. Zijn levensovertuiging gaf hem geen andere keuze.
Toespraken over de oorlog, over verzet leiden bij mij vaak tot de vraag: wat zou ik gedaan hebben? Zou ik het inzicht, de durf, de moed hebben gehad om mij te verzetten?
Wat mij opviel was dat Bonhoeffer ook een ontwikkeling had doorgemaakt. Met name zijn verblijf in Amerika - waar hij in contact kwam met Afro-Amerikaanse kerkgenootschappen - hebben hem gevormd, los natuurlijk van de buitengemeen getalenteerde persoon die hij was.
Bij Bonhoeffer en ook bij andere mensen uit het verzet herken ik een aantal elementen. Allereerst het leven uit een bron. Een onwrikbaar en doorleefd geloof. Of een uitdrukkelijke opvatting hoe de samenleving in elkaar moet zitten. Bekend is dat zich onder verzetsmensen veel communisten bevonden.
Daarnaast: het vermogen om te zien. Je moet kennelijk het onrecht snappen, kunnen doordenken op z’n consequenties, wil je tot actie komen. En tot slot is er ook karakterologisch iets nodig: een bepaalde koppigheid, eigenzinnigheid, op z’n minst het vermogen alleen te zijn. Tot het bittere einde, zo nodig ten koste van je dierbaren.
Je moet kennelijk het onrecht snappen, kunnen doordenken op zijn consequenties, wil je tot actie komen
We moeten uitkijken om de voorbeeldige levens van verzetsmensen te benutten voor eigen doeleinden, zeker in de politiek. Iedere vergelijking met de moed van verzetshelden gaat mank, kan makkelijk misbruikt worden. Maar hun moed mag wel dienen als voorbeeld, als inspiratie voor eigen, hedendaagse moed.
Als je in de politiek alles labelt als principekwestie dan kom je nauwelijks door de wekelijkse Kamerstemmingen heen. Maar er zijn zaken die er - soms alleen voor jou - werkelijk toe doen, die je ook in conflict kunnen brengen met je naaste omgeving. Dan helpt het om te leven vanuit een heldere overtuiging, dan helpt het als je zaken kunt doorgronden, dan moet je bereid zijn om eenzaam te zijn.
Er zijn zaken die er - soms alleen voor jou - werkelijk toe doen, die je ook in conflict kunnen brengen met je naaste omgeving
Maar wij, wij hebben in vredestijd het grote voordeel dat we ons inzicht kunnen scherpen aan de mening van anderen, het debat kunnen zoeken, kunnen onderzoeken of we het goed zien. Dat voordeel hadden mensen als Bonhoeffer en al die anderen uit het verzet niet.
Dan toch volhouden, dan toch de juiste keuzes maken, dan consequent zijn, juist daarin herken ik hun grootheid.
Chris van Dam is lid van de Tweede Kamer voor het CDA