Het moment daarvoor, diende zich zo’n twee jaar geleden aan tijdens een bezoek aan de Boomkerk in Amsterdam. “Daar ontmoette ik pastoor Igno Osterhaus. Hij vertelde dat hij kunst verzamelde en liet me de iconen en beelden in de kerk zien.”

Of hij ook bekend was met haar werk, weet Hupkens niet. “Maar toen we voor de heiligenbeelden stonden vroeg de pastoor of ik niet eens op proef een kruiswegstatie voor de kerk wilde maken. Ik mocht zelf kiezen welke, en als het resultaat de pastoor en het kerkbestuur beviel, mocht ik de hele kruisweg maken.”

Vijftiende statie

Met een kruisweg wordt in de katholieke traditie de lijdensweg van Jezus naar het kruis verbeeld. Vaak in veertien staties (halteplaatsen), die de gebeurtenissen vanaf zijn veroordeling door Pontius Pilatus tot zijn kruisiging op Golgotha weergeven.

“Soms, en dat wilde de Boomkerk ook, komt daar als vijftiende statie de verrijzenis van Jezus bij. Voor veel gelovigen is een kruisweg, met name op Goede Vrijdag, de plek om bij al deze gebeurtenissen stil te staan en te bidden.”

De vraag van de pastoor overviel haar. “En ik zei toe in een soort opwelling.” Toch wist ze meteen met welke statie ze wilde beginnen. “De dertiende; de piëta, waarbij het dode lichaam van Jezus van het kruis is gehaald en in de schoot van zijn rouwende moeder Maria is gelegd.”

De scène ligt haar na aan het hart. “Om dezelfde reden als de krantenfoto. Een kind verliezen is het ergste wat er is. In dat verdriet kon ik me wel verplaatsen. Het is een thema dat voor elke moeder invoelbaar is, door alle tijden en culturen heen.”

Jezus en Maria aanvaarden hun lot omdat het Gods wil is. Ook dat wilde ik laten zien

Desondanks deed ze langer over de statie dan gedacht. “Als ik een beeld maak wil ik eerst helemaal doorleefd hebben waar het volgens mij over gaat, maar bij deze opdracht realiseerde ik me gaandeweg pas echt de draagwijdte ervan. De statie moest meer worden dan een weergave van een gebeurtenis alleen. Naast het verdriet van Maria spreekt er ook heel veel liefde en barmhartigheid uit deze scène. En Jezus en Maria aanvaarden hun lot omdat het Gods wil is. Ook dat wilde ik laten zien.”

In brons liet Hupkens dit onder meer uit de gebogen houding spreken, waarmee Maria zich liefdevol over haar zoon ontfermt. “Behalve in barmhartigheid schuilt de kern van dit beeld voor mij in het onvermijdelijke lijden van Christus. Dat is niet alleen het lot van Christus, maar dat van ons allemaal. En net als voor hem, is sterven voor ons onafwendbaar.”

Meerjarenproject

Hupkens kreeg de volledige opdracht. Inmiddels heeft ze vier staties af, een vijfde is in de maak. “De totale kruisweg is een meerjarenproject.”

Zich onderdompelen in een opdracht, doet Hupkens naast het maken van vrij werk graag. Ze studeerde in 1974 cum laude af aan de Academie voor beeldende kunsten Sint Joost in Breda. Na verdere studies aan de Jan van Eijck Academie in Maastricht en in Rio de Janeiro, vond ze eerst haar plek als zelfstandig kunstenaar in Amsterdam.

Met haar man, etser Reinder Homan, verhuisde ze in 1991 naar Bakhuizen, waar ze sindsdien hun ateliers en galerie Homan-Hupkens in Prent en Beeld aan huis hebben. “We maken beiden heel ander werk maar het is fijn om iemand om je heen te hebben die je begrijpt en aanmoedigt.”

Aanvankelijk werkte ze ook wel in hout en klei, maar door de jaren heen groeide haar voorliefde voor brons. “Een heel mooi, warm en duurzaam materiaal. Brons is ook minder definitief dan hout of steen, zelfs na het gieten blijft het nog enigszins plooibaar.”

Ziel

In de openbare ruimte zijn verschillende beelden van haar te vinden. Zo staat op de Noordermarkt in Amsterdam Eenheid de sterkste keten, een monument voor de Jordaanoproer van 1934. Voor Delft maakte Hupkens een herinneringsmonument voor de Tweede Wereldoorlog, in Friesland staat een beeld van haar in Ter Idzard, maar ook haar Turfboot in Nijega en Monnik Uffing in Workum.

Het fijne van een opdracht is dat je vaak echt je hersenen moet laten kraken, vindt ze. “De kunst is om binnen wat er van je verlangd wordt ook je eigen stijl en visie in te brengen. Een beeld moet een ziel hebben. Mijn stijl is vrij strak en abstract. Voor Workum wilde ik daarom bijvoorbeeld geen monnik maken met allerlei details, zoals een rozenkrans of sandalen aan zijn voeten. Voor mij ging het erom te laten zien dat monniken sterke, gedreven mannen waren die een duidelijk doel hadden, namelijk het onderwijzen en kerstenen van de bevolking. Daarom wilde ik een krachtige en soevereine monnik neerzetten.”

In haar vrije werk heeft de mens meestal de hoofdrol. Haar beelden dragen alles- of veelzeggende titels zoals Baadster, Koningin, Gespleten portret of Monddood. In Afscheid staan twee vrouwen rug aan rug symbool voor haarzelf en haar moeder die in 2005 overleed. De een met een lange levensweg voor zich, de ander met een korte.

“Zelfs als een beeld niet direct over mijzelf gaat, put ik voor inspiratie toch altijd ook uit gebeurtenissen uit mijn eigen leven. Tijdens het maakproces gaan er heel wat innerlijke laatjes open.”

Brazilië

Voor haar kruisweg zijn haar herinneringen aan Brazilië zo’n inspiratiebron, vertelt ze, het land waar ze als kind van Nederlandse ouders werd geboren en tot haar dertiende woonde. “Mijn vader was landbouwkundig ingenieur. Vlak na de Tweede Wereldoorlog emigreerden mijn ouders naar Brazilië. Op verzoek van de Nederlandse regering adviseerde mijn vader boeren die daar ook heen trokken.”

De verhalen uit de kinderbijbel grepen me erg aan, ik moest er vaak om huilen. Waarschijnlijk vanwege dat onoverkomelijke lijden dat ik daarin zag, denk ik nu

In São Paulo werd ze op school opgevoed door Duitse nonnen. “Met Pasen gingen we daar ook alle staties van de kruisweg langs om te bidden.” Thuis was het geloof niet minder aanwezig in het zeven kinderen tellende gezin. “Mijn moeder las vaak voor uit de kinderbijbel. De verhalen grepen me erg aan, ik moest er vaak om huilen. Waarschijnlijk vanwege dat onoverkomelijke lijden dat ik daarin maar ook om me heen zag, denk ik nu.”

Met haar vader ging ze eens per week naar een favela om eten naar een arme familie te brengen. “Later in Nederland was hij vrijwilliger voor Mission to Seaman. Zo bracht hij voor het kerstmaal bijvoorbeeld geregeld arme zeevarende Kaapverdianen mee naar huis. Dat je voor een ander moet zorgen werd ons dus al vroeg geleerd.”

Vertaling in kunst

Na de piëta ving Hupkens ook de terdoodveroordeling van Jezus al in brons, evenals het moment waarop hij stilstond om het kruis op zijn schouders te nemen en de eerste keer dat hij valt. De beeldjes van 35 centimeter hoog, plaatst ze op crèmekleurige marmeren sokkels met een boogvorm die aan de muren van de Boomkerk komen te hangen.

De vertaling van de gebeurtenissen op de lijdensweg in kunst zijn een sublimatie van de teksten uit de Bijbel. “Als Jezus voor Pilatus staat is daar in het Bijbelverhaal ook het volk bij. Dat volk komt niet terug in mijn beeld. Ik zoek naar de essentie. Voor deze statie had ik bijvoorbeeld eerst een ineengedoken, vernederde Jezus in gedachten. In een gesprek wees pastoor Osterhaus mij op het evangelie van Johannes die de ter dood veroordeelde Jezus heel anders beschrijft. Uiteindelijk staat Jezus juist niet als een zielige, gegijzelde figuur voor Pilatus, maar als de koning die hij was, gekomen om de mensen te redden.”

Rembrandt

Een kanteling in zienswijze, waarvoor ze ook inspiratie vond in de kunsten. “Heel veel kunstenaars hebben de kruisweg door de eeuwen heen al verbeeld. Vooral de etsen van Rembrandt vind ik prachtig. Ook hij verbeeldde de droevige gebeurtenissen van de kruisweg op een vooral menselijke, intense en hoopvolle manier.”

De kruisweg is haar grootste en meest diepgaande opdracht tot nu toe, vertelt Hupkens, waarbij ze steeds meer vanuit haar geloof is gaan werken. “Mijn leven en wie ik ben, zijn daar meer van doorspekt dan ik me bewust was. Dat geldt eigenlijk voor onze hele cultuur. Dat besef maakt me rijker.”

De diepgang van het lijdensverhaal ben ik meer en meer aan het interneren

Dat Jezus liefde is en contemplatie, zegt ze, is wat deze opdracht haar onder meer al bracht. “De diepgang van het lijdensverhaal ben ik meer en meer aan het interneren, zo ben ik de betekenis van het kruis bijvoorbeeld beter gaan begrijpen. Ik heb al één statie gemaakt waarbij Jezus valt onder deze last op zijn schouders. In nog twee andere staties valt Jezus ook weer. Het is als kunstenaar een hele uitdaging om het kruis steeds weer in harmonie met de andere staties vorm te geven. Maar het kruis is ook een sterk symbool voor het lijden en het staat voor hoe het leven is: we vallen allemaal wel meer dan eens.”

Haar eerste vijf staties krijgen deze maand al hun plek in de Boomkerk. Aan deze opdracht mogen werken, vindt ze een grote eer. “In de middeleeuwen werd de lijdensweg van Jezus met kruiswegen met name verbeeld voor ongelet

terden. Ik vind het echt heel bijzonder dat ik een kruisweg mag maken in deze moderne tijd. Veel kerken lopen leeg, de Boomkerk is daarvan het tegendeel. Nederlanders, Surinamers, Antillianen, Portugezen; mensen van allerlei afkomsten komen hier samen. Ze geven het geloof een nieuwe impuls. Ze geven verbinding en hoop.”

Hoop is ook wat zij met haar kruisweg wil meegeven. “Dat past bij deze kerk, dat spreekt bijvoorbeeld uit de keuze van het bestuur om ook de vijftiende statie van de verrijzenis op te nemen. Hoop is ook de emotie die het dichtst bij mijn hart ligt én de mooiste boodschap om te kunnen geven. Zonder hoop is er geen leven.”

www.sofiehupkens.nl

De eerste vijf beelden van Hupkens over de lijdensweg die Jezus naar het kruis aflegde, krijgen deze maand een plek in de katholieke kerk in Bos en Lommer.