Schieten we niet door in protocollen? En bevordert het quarantainebeleid de gezondheid wel in alle facetten?

In deze tijden sterven mensen eenzaam. Familie mag niet op bezoek, geliefden mogen geen hand vasthouden. Uitzonderingen worden niet gemaakt, ook niet als bezoek helemaal is ingepakt met beschermingsmiddelen. Maar om af te wijken van de protocollen, moet je je angst onder controle hebben, schrijft Keirse, en creatief zijn. Want in sommige Vlaamse verpleeghuizen kon het wel geregeld worden. 

Het is hier waar de titel van het boek aan de orde komt: ‘het wonder de kleine goedheid’ die Levinas beschrijft, waardoor je de concrete mens ziet in zijn situatie, door de systemen en regels heen. Klein wil zeggen dat het vaak kleine bescheiden bijdragen zijn die toch verschil kunnen maken.

Onverteerbaar

Fijen tekent een schrijnend voorbeeld van een oude vrouw, net vijf weken weduwe, die alleen stierf en haar kinderen na de dood van haar man alleen nog vanachter had glas had gezien. Een van de kinderen werd tegengehouden door een bewaker toen hij toch probeerde bij zijn moeder te komen. De wetenschap dat hun moeder is overleden zonder dat iemand haar hand vasthield, is voor de kinderen onverteerbaar.

Een priester mocht in een ander geval het laatste sacrament niet geven, alleen de stervende spreken per telefoon. Hij was er nog emotioneel van, schrijft Fijen.

Het raakt aan een al langer gevoerde discussie over hoezeer de inspanningen het virus in te dammen juist in verpleeghuizen zelf ook weer slachtoffers eisen. Eerst door te weinig beschermingsmiddelen, later doordat mensen lijden onder eenzaamheid.

Een priester mocht het laatste sacrament niet geven, alleen de stervende spreken per telefoon Hij was er nog emotioneel van

De beschrijving die Fijen geeft van een uitvaart van een kloosterzuster is hartverscheurend. De overledene verdwijnt in een plastic hoes, moeder-overste geeft wat kleren mee. En dat is het. Geen baar in de kapel want ze mogen niet samen vieren.

Potdicht

Verpleeghuizen gaan langzamerhand weer open voor bezoek, maar in de tijd dat Fijen en Keirse elkaar brieven schreven zaten ze potdicht. Dat maakt het boekje echter niet meteen gedateerd. Ook afgezien van Covid-19 sterft een derde van de tachtigplussers in eenzaamheid, bleek uit een onderzoek dat Keirse jaren geleden al uitvoerde.

Dat raakt niet alleen de stervenden zelf, maar ook de naaste familie. Fijens schoonvader overleed zeven jaar geleden alleen. Voor zijn vrouw is het nog steeds een open wond.

De overledene verdwijnt in een plastic hoes, moeder-overste geeft wat kleren mee. En dat is het. Geen baar in de kapel, want ze mogen niet samen vieren

Het is van belang nu al na te denken over het sterven, van jezelf en van je geliefden. Zeker in deze tijd - die naar alle verwachting voorlopig nog niet voorbij is - maar ook daarna is het goed te bedenken wie van de nabije geliefden mogen komen: je kinderen natuurlijk, maar ook kleinkinderen, goede vrienden, een buurvrouw die 20 jaar naast je woonde?

Wacht niet met mensen te laten weten hoeveel je van hen houdt en hen waardeert, adviseert Keirse. Die neiging bestaat vaak wel, want we houden de dood liever op afstand.

Hogepriesters

Het belang van rituelen is evident, maar blijkt zeker in tijden van verdriet en dood. Het ritueel van het bidden, bijvoorbeeld. Met rituelen worden we verbonden aan elkaar en aan onze voorouders, en we stellen ons open voor God. Rituelen zijn onmisbaar, stelt Keirse. Ook mensen die kerk en geloof hebben verlaten, grijpen toch vaak terug naar kerkelijke rituelen.

Tot voor kort werden de coronadoden buiten de ziekenhuizen niet eens meegeteld door ‘de hogepriesters van deze crisis’: virologen, wetenschappers en artsen, aldus een verontwaardigde Fijen. Pas toen de curves daalden kwam er aandacht voor de doden in verpleeghuizen. Waarom zijn we zo gefascineerd door wat er op de IC’s plaatsvindt, dat al het andere naar de achtergrond verdwijnt?

Rituelen zijn onmisbaar. Ook mensen die kerk en geloof hebben verlaten, grijpen toch vaak terug naar kerkelijke rituelen

Wat hebben wij als samenleving over voor mensen in de laatste fase van hun leven, vraagt Keirse zich af Kunnen we in plaats van zinloze laatste behandelingen niet beter investeren in menswaardige zorg?

Het wonder van de kleine goedheid blijft niet steken in verontwaardiging en verdriet. Een crisis als deze geeft ook kansen om te groeien in liefde en barmhartigheid. Het leven is immers sterker dan de dood. En er zijn ook mensen bij wie creativiteit en lef voorrang hebben. Creativiteit die allerlei manieren bedenkt om toch contact te hebben, en soms ook lef door in te gaan tegen onnodig strenge protocollen en ruimte te geven aan persoonlijke rituelen.

Manu Keirse en Leo Fijen, Het wonder van de kleine goedheid in tijden van eenzaam sterven en beperkt afscheid. Uitg. Adveniat, 14,90

Ineke Evink is redacteur van Het Goede Leven