De stad Zwolle en bijbels hebben altijd al wat met elkaar gehad. In de late middeleeuwen werden in Zwolle heel wat bijbel- en getijdenboeken overgeschreven door de Broeders van de Moderne Devotie, een geestelijke vernieuwingsbeweging van mensen die kritiek hadden op de hang van de toenmalige Rooms-Katholieke Kerk naar geld, macht en status. 

De navolgers van Geert Grote (1340-1384) kozen voor een ander bestaan: ze leefden eenvoudig, vormden een gemeenschap, waar de nadruk lag op gebed en de Bijbel lezen. Maar er moesten wél inkomsten zijn. ,,Daarom schreven zij ‘op bestelling’ geestelijke boeken over. Zwolse kunstenaars verluchtigden de tekst met prachtige versieringen in de marges en geschilderde miniatuurtjes in de hoofdletters”, aldus Van Beusichem.

Zes keer twintig kilo

Een van die bijbels, in de vijftiende eeuw gemaakt, is de zogenaamde Zwolse Bijbel. ,,Die bestaat uit zes delen van elk twintig kilo en wordt bewaard in de Universiteitsbibliotheek van Utrecht. Eén broeder heeft daar veertien jaar aan gewerkt.”

Met een tv-ploeg van RTV Oost toog Van Beusichem naar de Domstad en bladerde zelf door die eeuwenoude bijbel. ,,Hij is niet meer compleet, omdat in de achttiende eeuw de Zwolse Bijbel in de Mariakerk in Utrecht lag. Bezoekers van die kerk, ook afkomstig uit andere plaatsen, wilden graag iets mee als ‘souvenir’ en sneden dan bijvoorbeeld een afbeelding uit de Zwolse Bijbel.” Er was toen niet het besef dat het een heel waardevol boek was.

Van Beusichem kwam na het bezoek op een idee: ,,Waarom zouden we niet een nieuwe, handgeschreven Zwolse Bijbel maken?” 

Ze zocht contact met het Deltion College in de stad en vroeg of zij twintig schoolbankjes beschikbaar konden stellen. Die werden geplaatst in het hoogkoor van de Grote Kerk. ,,In wat ik noem een ‘tentamenopstelling’. Dat iedereen die dat wilde, ook in alle rust kon overschrijven.” Dat was dan nog betrekkelijk, want de kerk werd wel gerenoveerd. ,,Er was soms heel veel lawaai, maar toch zeiden deelnemers later tegen me dat de rustgevende plek hen had geholpen.”

In gedeelten knippen

Met uitgeverij Royal Jongbloed uit Heerenveen werd contact opgenomen voor de te kiezen vertaling. Dat werd de katholieke Willibrord-vertaling uit 2012. ,,Het hele pdf-bestand van deze bijbel moest worden uitgeprint. Wij knipten daar dan weer kleine gedeelten van: van ongeveer driehonderd woorden.”

In april vorig jaar ging het overschrijven van start. Eerst tot half juli. Iedereen die de Grote Kerk binnenwandelde, kon mee overschrijven. ,,Wat we het vaakst hoorden was: ‘Ik heb écht een onleesbaar handschrift, dus dat wordt niks’. Maar daar liet ik me niet door uit het veld slaan.” 

Iets meer geduld, was haar advies. Dat er ook prachtige handschriften waren, hielp ook mee. ,,Van ouderen die het schoonschrijven nog leerden op de lagere school.” 

Wie eenmaal ging zitten, merkte dat het overschrijven van de teksten iets teweegbracht. ,,Mensen bleken het rustgevend te vinden om geconcentreerd een stukje van de Bijbel over te schrijven. Je moet het echt met aandacht doen. Ze vertelden dat ze Bijbelteksten bewuster lazen.”

In de kantlijn konden ze, als ze dat wilden, nog opmerkingen plaatsen. ‘Dat is toevallig onze trouwtekst!’ of ‘Ha,ha, wie gelooft dat nou.’ ,,Er was ook iemand die een gedeelte overschreef over een veldslag in het Oude Testament. Die zei: ‘Ik wist wel dat er veel mensen omkwamen, maar ook zóveel paarden!’ Dat had hij nooit gelezen.”

Alle leeftijden

Een heel team van gastvrouwen en -heren was van dinsdag tot en met zaterdag in de kerk om mensen te ontvangen, van 11.00 tot 16.00 uur - en soms ook ’s avonds. Er komen jaarlijks al zeker 140.000 bezoekers naar de Zwolse Kerk, dus de toeloop was er wel. ,,Er kwamen ook speciaal groepen die wilden meeschrijven. Zoals de lokale fracties van de ChristenUnie en het CDA.” 

Of groepen studenten die gezamenlijk een schrijfmoment kozen. En buitenlanders, bijvoorbeeld een vrouw uit Roemenië, die zich waagde aan de Nederlandse teksten, terwijl ze zelf die taal helemaal niet machtig was.

Ook werd er op andere locaties overgeschreven. ,,De beheerder van de oudste begraafplaats van Zwolle wilde graag Johannes 11, met daarin de tekst ‘Ik ben de Opstanding en het Leven; die in Mij gelooft zal leven, al ware hij ook gestorven’. Dat is namelijk de tekst die het vaakst op de grafzerken staat op de begraafplaats. Akkoord, maar dan gebeurt het overschrijven wel op de begraafplaats zelf’. Daar heb ik hem toen gefotografeerd.”

Een groep heilssoldaten wilde het tekstgedeelte over de zeven werken van barmhartigheid graag overschrijven. De gelijkenis van Jezus die water in wijn veranderde werd in het Wijnhuis achter de kerk gedaan. In het dorpje Windesheim, waar ooit het vroegste klooster van de Moderne Devotie stond, organiseerde de plaatselijke predikant een schrijfdag waarbij alle inwoners mee konden doen. ,,Een camping in Hardenberg vroeg of het ook bij hen kon.” En zo geschiedde het.

Van Beusichem vertelt hoe echt alle leeftijden aanschoven. ,,Ook kinderen die heel geconcentreerd de tekst overschreven, met papa en mama die dan toekeken. Een keer was er een meisje dat het niet afkreeg omdat ze weg moesten. Dat vond ze zo jammer. Toen ze de tekst inleverde viel er traan op het papier.”

Schrijffouten

Dat is precies wat het Overschrijfbijbel-project in een notendop was: een bijbel waarin de menselijke ziel zit van al die schrijvers. Compleet met ook de nodige schrijffouten. ,,Als mensen een schrijffout maakten, hoefden ze niet opnieuw te beginnen. Dan konden ze het woord wegstrepen en dan verder schrijven. In de Zwolse Bijbel uit de vijftiende eeuw maakte de schrijver ook fouten, is te zien in de tekst op het perkament.”

Er was een team van correctoren dat alle teksten nog na las, en soms een woordje invoegde. ,,Als er echt hele verzen vergeten waren – soms lazen mensen ergens overheen - en we kwamen daar achter, dan kwam het tekstgedeelte wel weer op stapel van nieuw over te schrijven gedeelten.” 

Na juli volgde nog een schrijfmaand in augustus. Plus vorige maand nog een extra schrijfmarathon op 7 december. ,,Van iedereen die meedeed, vroegen we het mailadres en zo hebben we eerdere schrijvers uit het hele land nog een keer benaderd. ‘Ik kom weer! Ik vond het toen zo leuk!’, hoorden we vaak.”

Er hebben naar schatting zo’n 1500 mensen meegeschreven. Een flink aantal heeft meerdere teksten voor zijn of haar rekening genomen. Van Beusichem schat dat ze zelf zo’n tien Bijbelgedeelten heeft overgeschreven. ,,Als ik in de kerk was, dan leidde dat ook dikwijls tot pastorale gesprekken. Dan vertelde iemand dat hij zo geraakt was door een bepaald vers of tekstgedeelte. Dan kom je al gauw uit bij een heel levensverhaal.”

Uitgeven

Nu de bijbel klaar is, wordt gedacht aan het vervolg: de nieuwe Zwolse Bijbel ook daadwerkelijk uitgeven. Toen het project begon werd daar al enigszins op voorgesorteerd. ,,We hebben een bepaalde bladspiegel aangehouden, zodat het allemaal wat eenduidig is. Mensen moesten op papier schrijven met een onderlegvel met lijntjes. We willen nu Zwolse kunstenaars benaderen die illustraties bij de Bijbelgedeelten maken. De grote uitdaging is dat je alle bladzijden moet fotograferen. Je kunt de teksten namelijk niet zetten, zoals bij een normale Bijbeluitgave gebeurt. We weten ook niet hoe dik zo’n bijbel wordt. We hebben nu al multomappen vol met teksten.”

Voor zo’n kostbare uitgave moeten in ieder geval ook fondsen worden geworven. Met Royal Jongbloed is men op dit moment in gesprek wat de mogelijkheden zijn voor een uitgave. 

Jongbloed pakt het concept van het overschrijven van de Bijbel inmiddels ook op. Vorig jaar verscheen een Overschrijfbijbel met daarin alle Psalmen. Dat sloeg direct aan. Voor maart van dit jaar zijn twee vervolgedities gepland: met Spreuken en Prediker (220 pagina’s) en de Evangeliën (460 pagina’s).

Op 24 januari start de Maand van de Bijbel, die loopt tot en met Valentijnsdag, 14 februari. In de Abdij van Egmond zijn de hele dag workshops over en met de Bijbel. Bij ‘De Bijbel schrijven’ kunnen deelnemers een gedeelte uit de Bijbel overschrijven met Mariska van Beusichem en Jos Douma. De Bijbel zingen, zoals de monniken dat doen, gebeurt onder leiding van Bram Verheijen. Tijdens de gratis toegankelijke dag wordt ook het Maand van de Bijbel-essay Vele kamers van Jacobine Geel gepresenteerd. De dag duurt van 10.00 tot 15.00 uur. Opgeven kan via: www.maandvandebijbel.nl