Het nieuwe midden kent geen linkse of rechtse thema's
Er is dringend behoefte aan een nieuw politiek midden, dat op een waarachtige manier de uitdagingen in de wereld oppakt. Zowel de linker- als de rechterzijde van het politiek spectrum zullen daarbij moeten samenwerken als schering en inslag bij een weefgetouw.
Eind jaren tachtig was ik te gast op een grote Amerikaanse legerbasis in de buurt van Frankfurt. Ik woonde onder andere oefeningen bij met verschillende typen helikopters. Sinds die dag herken ik het typische geluid dat daarbij hoort.
Enkele weken geleden zat ik niets vermoedend thuis achter mijn bureau, toen ik datzelfde geluid van verre hoorde naderen. Ik liep naar buiten en zag een formatie transport- en gevechtshelikopters. Even later een soort gelijke overtocht.
Dit herhaalde zich de hele week. Ik kon er geen touw aan vastknopen, want het was duidelijk geen VIP-transport en ook geen oefening. Pas toen ik de foto van de geparkeerde helikopters in de Rotterdamse haven in de krant zag, begreep ik het. Het was de eenheid die Trump terug had getrokken uit Duitsland.
Natuurlijke verbondenheid
Als burgemeester van Margraten (van 1986 tot 1992) had ik veel contact met Amerikaanse veteranen, nabestaanden van gevallen soldaten, maar ook met autoriteiten als ambassadeurs, congresleden en met vertegenwoordigers van het Amerikaanse leger. Er was altijd een bepaalde klik. Je voelde de natuurlijke verbondenheid tussen Europa en het Atlantisch bondgenootschap.
Na de val van de Berlijnse Muur in het najaar van 1989 werden de verhoudingen tussen Europa en de Verenigde Staten opnieuw geijkt. De wereld werd opeens een stuk minder overzichtelijk en voorspelbaar.
Maar de nauwe verwevenheid binnen de trans-Atlantische gemeenschap stond niet ter discussie. Er werden Amerikaanse legereenheden teruggetrokken, maar een groot deel bleef, met name in het voormalige West-Duitsland en later ook bij de nieuwe NAVO-lidstaten in Midden- en Oost-Europa. De jaren negentig stonden in het teken van de Golfoorlog en de dramatische ontwikkelingen op de Balkan.
Meeliften
Als krantenlezer volgde ik de discussie welke gevolgen de nieuwe verhoudingen in de wereld zouden moeten hebben. Met name in de verantwoordelijkheidsverdeling tussen Europa en de Verenigde Staten. Ook op financieel gebied. Het zou niet fair zijn om als een freerider mee te liften de Amerikanen. De mooie redevoeringen over de gezamenlijke westerse waarden van vrijheid en democratie klonken soms wat gratuit. Je kon merken dat er bij de Amerikanen irritatie was.
Dat is niet pas iets van Trump. Je hoeft geen aanhanger te zijn van de huidige Amerikaanse president om te begrijpen dat hij een punt heeft in het debat over de faire lastenverdeling. Als Trump er zelf niet over begonnen was, hadden wij dat in Europa zelf moeten oppakken, al veel eerder.
De grote fout van de Europese politiek van de afgelopen decennia is dat er eenzijdig is gekeken naar de interne gemeenschappelijke markt. Op zich is die economische gemeenschap een historische prestatie en zij heeft mee geholpen aan het behoud van onze vrede en vrijheid.
Eigen positie
Maar dat is niet genoeg. Als de Europese waarden behouden moeten blijven, zal Europa een krachtige, eigen positie moeten innemen in de geopolitieke verhoudingen. De grote uitdagingen van deze tijd moeten wereldwijd worden aangepakt: de klimaatverandering, de armoedebestrijding, de herleving van nationalisme en fundamentalisme, de verdeling van natuurlijke hulpbronnen en de uitbuiting van de aarde. Al deze vraagstukken bedreigen de menselijke waardigheid, de vrede en gerechtigheid.
In Europa is een nieuwe politiek van het midden nodig. Een midden dat pal staat voor de stabiliteit van een internationale rechtsorde in dienst van de vrede en rechtvaardigheid.
Dat nieuwe midden moet een verbinding maken tussen opkomen voor solidariteit en duurzaamheid en voor de stabiliteit en gerechtigheid. Er bestaan voor dat nieuwe midden geen linkse of rechtse thema’s. Het nieuwe midden is een weefsel van ‘linkse’ en ‘rechtse’ draden.
De kerkvader Augustinus gebruikte voor zo’n weefsel de term contextio. De komende maanden zijn belangrijk voor de Nederlandse politiek en haar opstelling in Europa en de wereld. Wat ik vurig hoop is dat de christelijk geïnspireerde partijen de context van de nieuwe tijd verstaan. Dat vraagt om een moedige politiek. Een politiek van schering en inslag. Een echt nieuw midden, zonder meel in de mond.
Herman Kaiser is politicoloog en oud-burgemeester. Hij is promovendus aan de Universiteit van Tilburg over het gedachtegoed van Augustinus en zijn betekenis voor de politieke en economische ordening