Geen plaats in de herberg
Denken we vanuit het systeem of vanuit de mens? Het kerstverhaal draait ons perspectief verfrissend om.
Op 4 december verdedigde ik aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam mijn proefschrift met de titel: Anders kijken. Een zoektocht naar responsiviteit in het sociaal domein.
Ruim twaalf jaar geleden begon ik met mijn onderzoek, vanuit verwondering - en ook wel verontwaardiging - over schrijnende situaties van kwetsbare mensen, die in ons land veel leed werd aangedaan. Oudere mensen, zoals mijn oudtante Bet, kwijnden aan het eind van hun leven weg in een verpleeghuis, waar zij niet wilden zijn. Dakloze asielzoekers, mannen, vrouwen en kinderen, zwierven onder erbarmelijke omstandigheden in ons land gewoon op straat. Formeel klopte het beleid en klopten de regels, maar in de dagelijkse praktijk was de toepassing daarvan voor deze mensen niet in hun voordeel.
Als een reflective researcher heb ik geprobeerd om te begrijpen wat ik in de dagelijkse praktijk zag gebeuren. Ik gebruikte daarbij een centraal begrip, namelijk: ‘responsiviteit’. Met responsiviteit bedoel ik: ‘het vermogen van een professional om in te schatten wat werkelijk voor de ander van betekenis is’.
Dakloze asielzoekers, mannen, vrouwen en kinderen, zwierven onder erbarmelijke omstandigheden in ons land gewoon op straat. Formeel klopte het beleid en klopten de regels, maar in de dagelijkse praktijk was de toepassing daarvan voor deze mensen niet in hun voordeel
Het is mij gaandeweg mijn onderzoek steeds meer duidelijk geworden wat er in het sociaal domein aan de hand is. Mijn belangrijkste conclusie is dat het daarin niet de norm is om vanuit individuele situaties van mensen te denken en te handelen. Pogingen daartoe worden zelfs meewarig bekeken, omdat die blijk zouden geven van een gebrek aan overstijgend denken.
We hebben het over doelgroepen (dak- en thuislozen, statushouders, verwarde personen, kwetsbare ouderen, et cetera), maar het gaat er in essentie om dat we het aandurven om fundamenteel anders te gaan kijken door vanuit het kleine (het individu, het gezin) naar het grote (het beleid, het systeem) te denken in plaats van andersom.
Het is in het sociaal domein niet de norm om vanuit individuele situaties van mensen te denken en te handelen. Pogingen daartoe worden zelfs meewarig bekeken
Ik ben geen theoloog, maar misschien is dat het wel wat we anno 2019 vanuit het kerstverhaal nog kunnen leren. Midden tussen de wereldgebeurtenissen, de bureaucratie en de administratieve processen wordt onze aandacht gericht op het kleine, op het verhaal van een gewone man en een hoogzwangere vrouw, die zich in een schrijnende situatie bevinden. Voor hen was geen plaats in de herberg, zoals voor veel mensen in onze moderne samenleving ook geen plaats meer lijkt te zijn. Zien we hen nog wel écht?
Ik wens ons allemaal een jaar 2020 toe waarin we weer oog krijgen voor de levensverhalen van gewone mensen, ook - en misschien wel juist - als zij op onze ondersteuning zijn aangewezen.
Janny Bakker-Klein is voorzitter van de Raad van Bestuur van Movisie, kennisinstituut voor sociale vraagstukken