De wijze waarop hij zich verzet tegen de verkiezingsuitslagen is regelrecht in strijd met alles waar de democratie voor staat. Hoe kan de vrije wereld verdedigd worden door een populist met autoritaire neigingen? Let wel, hij blijft formeel president tot 20 januari.  

Lees ook de column van Pieter Jan Dijkman: Leren van het Trumpisme

Toen na het sluiten van de stembussen de uitslagen binnenkwamen – en eigenlijk daarvoor ook al – stuurde Trump het ene bericht na het andere de wereld in. “Stop met tellen!” “De verkiezingen zijn gestolen!” “Er mogen geen officiële waarnemers bij het tellen aanwezig zijn!” “Er wordt op grote schaal gefraudeerd!”  

Op 7 november tweette hij “I won the elections, got 71.000.000 legal votes”. Bewijs voor die beweringen was er niet. Wel is het effect dat teleurgestelde Trump-aanhangers de geldigheid van de verkiezingen in twijfel trekken en dat het gezag van de winnaar Joe Biden wordt ondermijnd.  

En zeker is dat de kracht van de democratie wordt ondermijnd. Bij het schrijven van dit artikel is er bij Donald Trump nog steeds geen bereidheid om de uitslag te aanvaarden en af te treden. 

Geen moreel kompas 

We kunnen Trump daarmee in moreel opzicht scharen in het gezelschap van president Aleksandr Loekasjenko van Wit-Rusland. Die wordt ervan beschuldigd dat hij de presidentsverkiezingen van 9 augustus jongstleden zo manipuleerde dat hij 80 procent van de stemmen had gewonnen.  

Nog ieder weekend wordt er in dat land gedemonstreerd. Alleen zit Loekasjenko er al meer dan 25 jaar en is Trump na één termijn al weggestemd. Trump heeft sowieso een voorkeur voor autoritaire leiders en dictators. Hij noemde Kim Jong-un, de machthebber van Noord-Korea, zijn vriend. 

Lees ook: Het volk van Belarus kan lachen door de tranen heen

Generaal James Mattis is twee jaar minister van Defensie geweest in de regering-Trump. Hij was volkomen klaar met de president. In het boek Rage van Bod Woodward zegt Mattis over Trump: “De president heeft geen moreel kompas”. 

In 2018 nam Mattis ontslag. Als reden voerde de oud-generaal aan: “I was basically directed to do something that I thought went beyond stupid to felony stupid, strategically jeopardizing our place in the world and everything else…” 

Westerse waarden 

Donald Trump was president van de belangrijkste lidstaat van de NAVO. Ook de veiligheid van Nederland is daarvan afhankelijk. Bij het verzekeren van veiligheid gaat het uiteraard om het vermogen jezelf en je bondgenoten te verdedigen. Daarvoor hebben de lidstaten ieder hun krijgsmacht en werken zij met elkaar samen.  

Amerika beschikt over het grootste leger binnen de NAVO. Maar een sterke krijgsmacht is niet genoeg om oorlog te voorkomen. Minstens zo belangrijk is de wil om je vrijheid te verdedigen en te staan voor de waarden die aan de westerse vrije samenlevingen ten grondslag liggen. Dat is wat ons onderscheidt van Rusland, China of van fundamentalistische terroristen. 

Lees ook: De teloorgang van de Amerikaanse democratie is zorgelijk

De NAVO – dat zijn de lidstaten tezamen – heeft in 2010 in het zogeheten Strategisch Concept vastgelegd welke waarden dat zijn. Daar staat ten eerste: ‘Het fundamentele doel voor de lange termijn is om de vrijheid en veiligheid van alle lidstaten met politieke en militaire middelen veilig te stellen’. 

En ten tweede: ‘De lidstaten van de NAVO vormen een unieke gemeenschap van waarden en zetten zich in voor de beginselen van individuele vrijheid, democratie, mensenrechten en de heerschappij van het recht’. 

Levend geloof

Dit jaar werkt de NAVO aan een nieuw strategisch concept. In het discussiedocument dat afgelopen mei is uitgekomen, staat dat bij de oprichting van de NAVO in 1949 de lidstaten niet bij elkaar kwamen omdat zij bang waren voor de militaire kracht van de Sovjet-Unie, maar omdat zij geloofden in elkaar en in de democratische waarden die zij omarmden.  

Dat geloof moet je levend houden. Het is daarom terecht dat die waarden zo centraal staan in het strategisch denken van de NAVO. Juist in deze tijd gaat het om de waarden waar je zegt voor te staan en de manier waarop je die waarden zelf beleeft.  

De dreigingen die op ons afkomen zijn niet alleen militair van aard. Het gaat ook om de vraag of de lidstaten van de NAVO zelf nog geloven in de waarden waar ze zeggen voor te staan. Een van de redenen waarom in 1989 het Oostblok instortte, was dat het communistisch regime zelf niet meer geloofde in de ideologie die ze zei te belijden. Het zou een ramp zijn als de NAVO nu in dezelfde situatie komt te verkeren. 

De democratie van de Verenigde Staten is gelukkig sterker gebleken dan de gevaren van een populistisch president

Vandaar dat het zozeer in ons belang is dat Trump de verkiezingen heeft verloren. Het leek onvoorstelbaar dat in de grootste en belangrijkste bondgenoot de democratie ondermijnd zou kunnen worden. Hadden de Europese landen de Verenigde Staten uit de NAVO moeten gooien? Hadden wij de grondslag van vrijheid en democratie van de NAVO dan maar op moeten geven?  

De NAVO lijkt aan een ramp te zijn ontsnapt, nu de kiezer in Amerika een nieuwe president heeft gekozen. De democratie van de Verenigde Staten is gelukkig sterker gebleken dan de gevaren van een populistisch president. Dat is ook de redding van de NAVO. En dat is de redding van ons.  

Theo Brinkel is bijzonder hoogleraar Militair-maatschappelijke studies aan de Universiteit Leiden en Universitair Hoofddocent aan de Nederlandse Defensieacademie. Hij schrijft deze bijdrage op persoonlijke titel

De versplintering van een wereldmacht

Wat is er toch aan de hand met de Verenigde Staten? Het land lijkt in opperste staat van verwarring met een losgeslagen president, steeds meer geweld en een lamgelegde democratie. En dan zijn er ook nog verkiezingen in november. Het lijkt alsof het land langzaam implodeert. Wat is er typisch Amerikaans aan de problemen en wat is de rol van Trump? Een interview met politicoloog en Amerikanist Koen Petersen.