Draagvlak vraagt om visie
Gebrek aan draagvlak wordt nogal eens als reden gegeven om bepaald beleid niet uit te voeren. Maar draagvlak komt niet uit de lucht vallen. Er is een gezamenlijke en realiseerbare visie voor nodig.
Een van de dingen die politici en bestuurders zich afvragen wanneer zij lastige maatregelen voorbereiden, is of er ‘draagvlak’ voor is. Dit lijkt soms nog belangrijker dan de inhoud van het beleid.
Het zou ter voorkoming van coronabesmettingen misschien beter zijn om bepaalde vormen van ontspanning of vermaak niet toe te laten, maar - zo heet het - voor strenge maatregelen is er geen ‘draagvlak’ meer. De stikstofproblematiek in de veeteelt zou sneller moeten worden aangepakt, maar daarvoor ontbreekt op dit moment het ‘draagvlak’.
U herkent deze zinswendingen wel. Draagvlak is het toverwoord voor politieke ‘leiders’ die vooral volgers zijn van opiniepeilingen (of, in meer verfijnde varianten, van geanalyseerde trends onder de kiezers).
Toch is het niet alleen een legitimatie van tekortschietend beleid als om draagvlak wordt gevraagd. Vaak is immers actieve medewerking nodig van betrokken burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties om veranderingen te realiseren.
Draagvlak is het toverwoord voor politieke ‘leiders’ die vooral volgers zijn van opiniepeilingen
Ontwikkeling van andere vormen van uitgaansleven of innovatieve agrarische productiemethoden vereist creativiteit en de animo om iets nieuws te beginnen. Het IMF heeft er pas nog op gewezen dat de hoognodige hervormingen van de economie en openbaar bestuur op Curaçao een krachtig ‘local ownership’ vereisen om met succes te kunnen worden doorgevoerd.
Je kunt mensen immers niet tot nieuwe initiatieven dwingen enkel met het geliefde neoliberale beleidsinstrumentarium van financiële dwangmiddelen. Als mensen bij wijze van sanctie geen voldoende inkomen meer krijgen (hogere heffingen of lagere lonen) maar niet weten hoe ze uit de tang moeten komen, versterkt dat eerder hun afkeer van het beleid dan dat het iets positiefs op gang brengt.
Het schrappen van nodeloze en contraproductieve overheidsuitgaven (zoals subsidies op vervuilende activiteiten en excessieve beloningen) is maar één kant van de zaak. Dit moet in elk geval gepaard gaan met zinvolle investeringen in andere verdienmodellen en productiewijzen.
Goede politici, bestuurders en actieve burgers, doen aan ‘consensus mobilization’: het ontwikkelen van een gezamenlijk gedragen en daardoor realiseerbare visie
Het draagvlak daarvoor ontstaat niet vanzelf. Een boek dat mij sinds het werk aan mijn proefschrift (1979) is blijven inspireren, is dat van Amitai Etzioni over The Active Society. Hij ging daar in op de noodzaak openbaar bestuur te doen berusten op een draagkrachtige consensus onder burgers en belanghebbenden.
Maar anders dan wat men meestal daarbij denkt, was dit voor hem geen passief concept. Goede politici, bestuurders en actieve burgers, doen aan ‘consensus mobilization’: het ontwikkelen van een gezamenlijk gedragen en daardoor realiseerbare visie.
Eigen nalatigheid toeschrijven aan het ontbreken van draagvlak is dubbele nalatigheid. Wie realistisch is en beseft dat veranderingen tijd en aandacht kosten, moet het aandurven tegelijk een idealist te zijn.
Ernst Hirsch Ballin is universiteitshoogleraar aan Tilburg University en hoogleraar Rechten van de Mens aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was eerder onder meer minister van Justitie en van Binnenlandse Zaken