De wereld staat in brand, red de wereld
In zijn nieuwe encycliek ‘Fratelli tutti’ legt paus Franciscus nog eens geduldig uit wat er nu nodig is: een totaal nieuwe cultuur van broederlijkheid, solidariteit en verzoening. Zonder dat gaan we ten onder.
Voor de honderdste geboortedag van Johannes Paulus II werd onlangs in Warschau het kunstwerk Poisoned Source van Jerzy Kalina onthuld. Het toont de paus die een meteoriet torst terwijl hij in een plas bloed staat. Die voorstelling is een reactie op het werk Nona Ora (1999) van Maurizio Cattelan waarbij de Poolse kerkleider verpletterd werd door een meteoriet.
Kan in Kalina’s beeld niet elke moderne paus herkend worden die de lasten van de wereld torst en die als het morele geweten wijst op de vele slachtoffers van onrecht? Het beeld past ook perfect bij paus Franciscus, die gebukt gaat onder de ellende overal in de wereld, die het bloed en de tranen van de vele verdrukten in de periferie ziet en die sinds het begin van zijn pontificaat voortdurend oproept tot vrede, rechtvaardigheid en zorg voor de schepping.
Alarmkreet uit Assisi
Maar het lijkt alsof de wereld niet luistert. De wereld staat in brand, maar niemand is bereid die brand te blussen. Integendeel, er wordt olie op het vuur gegoten.
Franciscus ziet hoe het overal de verkeerde kant uitgaat. Dat dwingt hem andermaal een alarmkreet te slaken, dit keer in de vorm van een sociale encycliek over de broederlijkheid en de sociale vriendschap: Fratelli Tutti, allen broeders (en zusters). Die titel verwijst naar een wijsheidsspreuk van Franciscus van Assisi en moet inclusief gelezen worden: gericht aan alle mensen van goede wil.
Niet toevallig trok Franciscus zaterdag naar Assisi - zijn eerste reis buiten Rome sinds de uitbraak van Covid-19 - om daar aan het graf van de ‘Poverello’ zijn derde encycliek te ondertekenen en niet toevallig werd op zondag 4 oktober, de feestdag van Franciscus van Assisi, de tekst wereldkundig gemaakt.
Wat gerommel in de marge zal volgens Franciscus niet volstaan, het roer moet drastisch worden omgegooid als we de toekomst van onze planeet willen veiligstellen
Daarmee toont de paus andermaal dat zijn naamkeuze een programma inhoudt: in de geest van de heilige bedelbroeder pleit hij voor een arme kerk voor de armen, vrede, zorg voor de schepping, interreligieuze dialoog, broederlijkheid en missionaire vernieuwing van de kerk. Dat alles komt in deze pauselijke wereldbrief samen met het oog op een post-Covid-wereld.
Geen gerommel in de marge
Dat document vormt een hoogtepunt van dit pontificaat. Het leest als een compilatie en een synthese van zijn denken. Op de achtergrond zinderen zijn toespraken in de coronacrisis na, maar evenzeer de exhortatie Evangelii Gaudium en de encycliek Laudato Si’. Hij herhaalt dat alles met alles verbonden is en dat we ofwel samen ten onder gaan, ofwel samen bouwen aan een nieuwe wereldorde.
Wat gerommel in de marge zal volgens Franciscus niet volstaan, het roer moet drastisch worden omgegooid als we de toekomst van onze planeet willen veiligstellen. Er is een totaal nieuwe cultuur van broederlijkheid, solidariteit en verzoening nodig waarbij het algemeen belang en de sociale cohesie weer de voorrang krijgen.
Lees ook: Gods redding en herstel geldt ook de dieren
Franciscus putte hiervoor ook uit de gemeenschappelijke verklaring over menselijke broederlijkheid voor wereldvrede en samenleven, die hij in 2019 in Abu Dhabi met groot-imam Ahmad Al-Tayyeb ondertekende. Zoals de groene patriarch Bartholomeos de paus inspireerde voor Laudato Si’, zo voelt hij zich nu aangemoedigd door de groot-imam van Al-Azhar om al zijn gewicht in de schaal te werpen voor het heil van de wereld.
Leraar en arts
In Fratelli Tutti gaat Franciscus te werk als een goede leraar die hetzelfde nog eens anders uitlegt en als een arts die eerst de ziektes van deze tijd constateert, de onderliggende symptomen analyseert en tot slot remedies aanreikt om de kwalen te bestrijden. Tot de wonden van deze tijd behoren de coronapandemie, de klimaatverandering, maar evenzeer ‘de derde wereldoorlog die we a pezzetti, beetje bij beetje, meemaken’. Populisme, liberalisme en individualisme wijst hij aan als oorzaken, want ze leiden tot uitbuiting en uitsluiting van de ander.
Lees ook: Elke stap telt in de groene transitie
Daartegenover stelt Franciscus een cultuur van ontmoeting, dialoog en respect, vanuit het besef dat we allemaal tot één mensenfamilie behoren. Er is geen ik en zij, alleen wij, Fratelli Tutti.
Franciscus herinnert aan het verhaal van Kaïn en Abel - zoals bij zijn eerste reis naar Lampedusa: ‘Waar is je broeder?’, ‘Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?’
Het antwoord geeft de barmhartige Samaritaan. Hij loopt niet onverschillig in een boog om de problemen heen, maar ontfermt zich over de lijdende medemens. ‘There are people dying’. De tijd dringt, we weten wat ons te doen staat volgens de bekende popsong: ‘Heal the world. Make it a better place’.
Emmanuel van Lierde is hoofdredacteur van Tertio
Hoogleraar Francis Davis (University of Birmingham) analyseert de nieuwe encycliek van paus Franciscus tijdens een Engelstalige webinar op donderdag 15 oktober om 19 uur. Inschrijven kan via www.ucsia.org