Zelf ervaren de meeste Britten dat niet zo. De negentiende-eeuwse Britse minister van Buitenlandse Zaken Lord Palmerston moet ooit gezegd hebben: “Wij hebben geen eeuwige bondgenoten en wij hebben geen eeuwige vijanden. Wat eeuwigdurend is, dat zijn onze belangen en het is onze plicht die belangen te volgen.” 

Toen het Verenigd Koninkrijk zich na de Tweede Wereldoorlog aansloot bij de NAVO en in 1973 bij de Europese Gemeenschap, werd die lijn losgelaten. Het verbond zich aan het wel en wee van Europa. 

Wij hebben geen eeuwige bondgenoten en wij hebben geen eeuwige vijanden. Wat eeuwigdurend is, dat zijn onze belangen en het is onze plicht die belangen te volgen

Op 31 januari verliet het land de Europese Unie weer en het lijkt erop alsof oude tijden zijn teruggekeerd. Met veel poeha vierden de voorstanders van de Brexit - met onder het uitroepen van “We did it!” - het vertrek uit Europa. 

Gelijk speelveld

Je zou bijna denken dat het Verenigd Koninkrijk zwaar geleden heeft onder het lidmaatschap van de Europese Unie. Je kunt de indruk krijgen dat die EU-regelingen alleen maar bureaucratische hindernissen zijn die door ‘Brussel’ worden opgelegd. 

Als datzelfde Brussel kwaliteitseisen oplegt voor producten, betekent dit dat zij voor heel Europa gelden. Dat het ene land de andere landen niet kan wegconcurreren met slechter materiaal of vlees dat een gevaar is voor de volksgezondheid. Dat de ene lidstaat de vliegtickets van zijn nationale luchtvaartmaatschappij niet met overheidssubsidies goedkoper kan maken dan de andere lidstaten. De Europese Unie bevordert een gelijk speelveld voor burgers en bedrijven in alle lidstaten. 

Bovendien kan Brussel niet veel doen zonder de instemming van de lidstaten. Het is niet alsof Europa de Britten alleen maar in de weg zat. De regeringen en de Europese Commissie beslissen samen. 

Vrede bevorderd

Je zou denken dat het Verenigd Koninkrijk alleen maar last heeft gehad van een dominante Unie op het Europese vasteland. In 1989 viel de Muur van Berlijn. De Midden-Europese landen die vanonder het juk van het communisme bevrijd waren wilden niets liever dan zich aansluiten bij Europa. Ze wilden meedoen in de democratie, de welvaart en de vreedzame betrekkingen van West-Europa. 

En dat is gebeurd. Dat het allemaal relatief stabiel is verlopen, is voor het overgrote deel te danken aan het bestaan van de Europese Gemeenschap, later de Europese Unie. Daar heeft het Verenigd Koninkrijk baat bij gehad. De Europese Unie bevorderde de vrede in Europa.

En dan is er nog een kleinigheidje: Gibraltar. Officieel Brits, maar Spanje trekt dat in twijfel.

Zolang Spanje en Groot-Brittannië beide lid waren van de Europese Unie werden de meningsverschillen geplooid en gematigd. Dat is nu niet meer zo. Er is sinds de Brexit geen vrij verkeer meer tussen Spanje en het schiereiland. 

De Midden-Europese landen die vanonder het juk van het communisme bevrijd waren, wilden niets liever dan zich aansluiten bij Europa. Ze wilden meedoen in de democratie, de welvaart en de vreedzame betrekkingen van West-Europa

Spanje ziet zijn kansen en het Verenigd Koninkrijk heeft de Europese Unie niet meer achter zich. Daar zullen die Britten nog veel grijze haren van krijgen. En dan hebben we het nog niets eens gehad over de problematiek van Noord-Ierland of het Schotse streven naar onafhankelijkheid.

Veiligheid

De Europese Unie is zo slecht nog niet. Maar een land dat zich door egoïstisch nationalisme laat leiden, zoals het Verenigd Koninkrijk, ziet dat niet of wil dat niet zien. 

Daarin is het helaas niet meer de enige. Nationalisme is in de mode. Vanuit Moskou voert Vladimir Poetin een Russisch nationalistisch beleid, dat expansionistische trekken heeft. Oekraïne kan daarover meepraten. 

Voor de volksrepubliek China geldt hetzelfde. De Amerikaanse president Trump is ook al onberekenbaar, op zijn zachtst gezegd. Europa heeft regeringen nodig die bereid zijn voor elkaar op te komen en zo van samenwerking een succes te maken. Daar zijn de vrede en de veiligheid mee gediend. Maar het vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie is alleen maar een verdere verzwakking.

Verplichte bijstand

Misschien zou dat een klein beetje kunnen worden opgevangen door een hechte samenwerking tussen Europa en het Verenigd Koninkrijk op het gebied van veiligheid en defensie. Het Verenigd Koninkrijk blijft lid van de NAVO en zo betrokken bij onze veiligheid. Maar het land wil twee dingen die moeilijk te combineren zijn: aan de ene kant een rol spelen in de veiligheid van Europa, aan de andere kant meedoen op wereldwijd niveau. 

De Europese Unie is zo slecht nog niet. Maar een land dat zich door egoïstisch nationalisme laat leiden, zoals het Verenigd Koninkrijk, ziet dat niet of wil dat niet zien

“A truly global future awaits us after Brexit”, schreef de Britse minister van Buitenlandse Zaken afgelopen augustus in de Sunday Telegraph. Na de Brexit gaat het Verenigd Koninkrijk zijn vleugels uitslaan. Daarmee verlaat het Verenigd Koninkrijk de samenwerking in de Europese Unie op het gebied van defensietechnologie en materieelontwikkeling, van de strijd tegen terrorisme en tegen internationale georganiseerde misdaad. 

In het Verdrag van de Europese Unie staat een artikel over verplichte bijstand tussen de lidstaten wanneer één van hen wordt aangevallen. Dat artikel is sterker dan het bijstandsartikel van de NAVO. Ook daar is het Verenigd Koninkrijk uitgestapt. 

Dit jaar onderhandelen Brussel en Londen over de uitwerking van de Brexit op het gebied van handel. In Londen gaan stemmen op om op handelsgebied concessies van de EU af te dwingen in ruil voor sterkere veiligheidsgaranties. Het is de vraag of dat gaat helpen. Een land dat zo sterk voor zichzelf kiest is niet zomaar een betrouwbare bondgenoot meer. 

Solidair zijn

Nationalisme is een bedreiging voor vrede en samenwerking. Om ons heen roeren steeds meer landen de trom van het egoïstische nationalisme. Zelfs het Verenigd Koninkrijk doet daaraan mee. 

De verhoudingen binnen de Europese Unie zullen veranderen en daarmee zal ook de rol veranderen die Nederland daarin speelt. Het is te hopen dat ons land die kant niet uit zal gaan, maar solidair wil zijn en mee wil bouwen aan het verder versterken van de samenwerking in Europa; zeker op veiligheidsgebied.

Theo Brinkel is bijzonder hoogleraar militair-maatschappelijke studies aan de Universiteit Leiden en Universitair Hoofddocent aan de Nederlandse Defensieacademie. Hij schrijft deze bijdrage op persoonlijke titel