De man die vier jaar lang wind had gezaaid door waar het maar kon alle regels van de Amerikaanse rechtsorde te negeren, heeft een storm geoogst die de Amerikaanse democratie tot nu toe maar ternauwernood heeft doorstaan. Nu zal het zaak zijn om Trump zelf uit te schakelen voor een nieuw openbaar ambt door een impeachment.

Beslissend voor de door het Huis van Afgevaardigden in gang gezette afzettingsprocedure is een meerderheid van twee derde in de Senaat. De Republikeinse senatoren die daarvoor moeten zorgen, durfden voor het merendeel hun stem niet in het openbaar te keren tegen de man die de staatsorde zelf op het spel zette om aan de macht te kunnen blijven.

Schokkend

Het blijft schokkend dat zelfs nadat de door Trump opgejutte indringers uit het Congres waren verwijderd, acht Republikeinse senatoren en 138 Republikeinse leden van het Huis van Afgevaardigden de verkiezing van Joe Bidens verkiezingsoverwinning nog steeds niet wilden goedkeuren.

Het kleine aantal Republikeinen dat daartoe wel bereid was, werd het mikpunt van de bestormers van het Capitool. Deze senatoren werden gezien als verraders van hun idool, Donald Trump. De rol van deze rechtse extremisten is bij lange na nog niet uitgespeeld.

Kenners van de Amerikaanse samenleving wijzen er op dat de radicale rechterflank van de Republikeinse partij die het gezag van de Amerikaanse regering fundamenteel wantrouwt, niet begonnen is bij het aantreden van Trump. Die dateert al van minstens de jaren vijftig, toen communistenvreter Joseph McCarty onheil stichtte in Washington.

Met die radicale rechterflank kon de Republikeinse partij vaak steeds winnen

Het is die alsmaar uitbreidende rechterflank die er voor zorgt dat de Grand Old Party (GOP) de afgelopen twintig jaar de meeste staten kon winnen ondanks verlies van de zogenoemde popular vote (het totaal aantal uitgebrachte stemmen op de partij).

Zich van die flank ontdoen, zoals vaker is geprobeerd door progressieve Republikeinen in de afgelopen jaren, is steeds op een mislukking uitgelopen. De prikkel ontbreekt, want met die radicale rechterflank, zich enkele jaren geleden manifesterend in de zogenoemde Tea Party van Sarah Palin, kon de Republikeinse partij vaak steeds winnen. Nu blijkt echter hoe zij het functioneren van de GOP onmogelijk heeft gemaakt.

Aanklachten

Niettemin is het de vraag of Trump, tenzij hij door een impeachment geen openbaar ambt meer mag bekleden, bij nieuwe verkiezingen kan winnen. Amerikaanse presidenten die opnieuw wilden terugkomen, faalden vrijwel steeds. Er is slechts één voorbeeld van een Amerikaanse president die daarin wel slaagde: de Democraat Grover Cleveland in de eerste jaren van de twintigste eeuw.

Het is zeker niet uitgesloten dat Republikeinen die op Trumps lijn zitten een nieuwe kans maken

Trump zal te maken krijgen met een massa aanklachten van lokale en federale aanklagers, onder meer over zijn verzoek aan de gouverneur van de staat Georgia om zo’n elfduizend stemmen voor hem te vinden zodat de kiesmannen van de staat alsnog naar hem zouden toe gaan.

Trump is bovendien zijn greep op zijn volgers kwijt nu hij voorlopig niet langer gebruik kan maken van sociale media als Twitter en Facebook. Maar het is zeker niet uitgesloten dat Republikeinen die op Trumps lijn zitten, zoals Marco Rubio van Texas, een nieuwe kans maken, vooral wanneer Biden niet slaagt in het doorvoeren van grote hervormingen.

Roosevelt

De taak waar Biden voor staat is enorm. Hoe kan hij de uitdijende anti-regeringsgezinde rechterflank van de Republikeinse partij ontmantelen?

Die heeft ook economische redenen om wantrouwig tegenover het centrale gezag in Washington te staan. Hij zal daarom, zo wordt van vele kanten gezegd, in de voetsporen van Franklin Delano Roosevelt moeten treden. Deze bestreed effectief de grote crisis in de jaren dertig met onomkeerbare structurele hervormingen. Zo voerde hij een federaal sociaal minimumloon in. Zoiets zou nu ook moeten gebeuren, vinden velen. Biden heeft al toegezegd een geïndexeerd minimumloon van vijftien dollar per uur te zullen invoeren.

Nieuwe belastingen

Behalve het opnieuw direct geven van geld aan de Amerikanen zoals het afgelopen jaar is gebeurd, zullen nieuwe belastingen voor de rijken noodzakelijk zijn. Nu hebben vier op de tien Amerikanen hooguit vierhonderd dollar in hun zak om onverwachte nooduitgaven te kunnen doen.

Sociale kloven tussen bevolkingsgroepen dateren niet van Trumps tijd in het Witte Huis. Maar geen president heeft er zoveel toe bijgedragen dat die tegenstellingen werden uitvergroot. Extremisten in de samenleving heeft hij een duwtje in de rug gegeven, de grote groepen arbeiders in de staten die geleden hebben onder de globalisering en hun hoop op Trump hadden gericht, heeft hij niet vooruit geholpen, de rijken daarentegen heeft hij nog rijker gemaakt.

Trump heeft dictators opgehemeld ten nadele van fatsoenlijke, democratische bestuurders

Op het internationale vlak is Bidens taak eveneens van een bijna adembenemende omvang. Trump heeft dictators opgehemeld ten nadele van fatsoenlijke, democratische bestuurders; hij heeft de rol van internationale organisaties - de Wereldgezondheidsdienst is het bekendste voorbeeld - teruggedraaid, de Parijse klimaatakkoorden verworpen. 

Het Westen zat zonder leiding sinds hij aan het stuur zit. Democratie, waarvan velen in de wereld zo’n hoge verwachting hadden, wordt, zo zegt de Amerikaans-Poolse publicist Anne Applebaum, nu eerder in verband gebracht met chaos. Er zullen vele jaren mee gemoeid zijn om dit te herstellen.

Paul van Velthoven is publicist