Angstmanagement
In een wereld vol potentiële ziekten, vijanden en vreemden is angst een belangrijke politieke kracht geworden. Dat vraagt om verantwoordelijke politici.
De maatschappij lijkt steeds meer georganiseerd te zijn rondom de angst. Angst voor een virus of angst voor terrorisme kan ontwrichtende maatschappelijke gevolgen hebben. Een mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest, geldt het gezegde.
Nu hoeft angst als zodanig niet verkeerd te zijn. Angst is van alle tijden en heeft een belangrijke signaalfunctie: hij wijst ons op de mogelijkheid van gevaar, zodat we ons er tegen teweer kunnen stellen.
Het probleem is dan ook niet de angst zelf. Het probleem is de wijze waarop onbezonnen politici met angst omgaan, namelijk op een rationalistische, berekenende wijze, vanuit de utopie van beheersbaarheid.
Illustratief is de manier waarop de Amerikaanse en Chinese president met het coronavirus omgaan. De Amerikaanse president Trump communiceert dat hij alles onder controle heeft. En de Chinese president Xi Jinping toonde aanvankelijk een pijnlijk gebrek aan openheid. De Chinese oogarts Li Wenliang werd samen met andere hulpverleners berispt voor het ‘verspreiden van geruchten’, nadat hij had gewaarschuwd voor een naderende uitbraak. Begin februari kwam hij zelf om door het coronavirus.
Het probleem is niet de angst zelf. Het probleem is de wijze waarop onbezonnen politici met angst omgaan, namelijk vanuit de utopie van beheersbaarheid
Trump en Xi Jinping willen de angst wegnemen. Maar het omgekeerde gebeurt natuurlijk: ze managen de angst met een retoriek die deze angst alleen maar versterkt, eerder dan dat burgers worden toegerust om goed met de reële gevaren en onzekerheden van het leven om te kunnen gaan.
Wat zijn wel goede manieren om met angst om te gaan en waarin schuilt de ruimte voor vertrouwenwekkende politiek? Het begint met de erkenning dat een risicoloze samenleving eenvoudigweg een illusie is.
In het Westen lijken we steeds moeilijker met pech, ongeluk en lijden om te kunnen gaan. Dat is misschien wel de ‘last’ van welvaart en ‘domweg gelukkig in de Dapperstraat’. Maar de werkelijkheid is dat het risico van een pandemie nooit helemaal onder controle te brengen is.
Daarnaast is er behoefte aan vertrouwen in de verantwoordelijkheid van burgers. Mensen zijn altijd een deel van de oplossing. En met een informatieve voorlichting en behulpzame adviezen worden mensen geholpen om op een verantwoordelijke manier met risico’s om te gaan.
Er is behoefte aan vertrouwen in de verantwoordelijkheid van burgers. Mensen zijn altijd een deel van de oplossing
Nederland mag zich gelukkig prijzen met een Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), dat dagelijks nuchter informeert over de stand van zaken rond het coronavirus. En Nederland mag zich ook gelukkig prijzen met een kabinet dat met ‘rustige vastheid’ opereert: geen relativering van de ernst van het virus, maar ook geen alarmisme.
Misschien is dat wel het kenmerk van goede politiek: de kunst om publieke emoties als angst op waarde weten te schatten, zonder verbeelding van de schijn van beheersing en met een gezonde dosis vertrouwen in mensen.
Pieter Jan Dijkman is directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA