Actuele barmhartigheid in tijden van corona
De zeven geestelijke werken van barmhartigheid zijn grotendeels vergeten. Dat is jammer, want ze hebben ons heel wat te zeggen.
Toen ik diaken was in een Protestantse Kerk in Utrecht werd mij nogal eens gevraagd wat nu toch de taak van de diaconie of anders een diaken is. Ik haalde dan steevast mijn agenda tevoorschijn waaruit ik de zeven lichamelijke werken van barmhartigheid citeerde: de hongerigen te eten geven, de dorstigen te drinken geven, de naakten kleden, de vreemdelingen herbergen, de zieken verzorgen, de gevangenen bezoeken en de doden begraven.
Nogal eens maakte ik mee dat de vraagsteller mij daarop verbluft aankeek en zich positief uitte over deze prachtige samenvatting van het grote scala van menslievende activiteiten die de diaconie kan ontplooien. Helemaal interessant wordt het als daar dan ook nog een achtste activiteit aan wordt toegevoegd: de zorg voor de schepping.
Dit zijn dagen van onzekerheid, angst en eenzaamheid, dagen van spanning boosheid en verwijten
Veel mensen kennen deze, grotendeels op Mattheus 25: 35-36 gebaseerde, lichamelijke werken van barmhartigheid niet. Dat is jammer, want zij geven toch duidelijk aan waar het christenen om te doen is bij de inrichting van een barmhartige samenleving.
Maar nog minder bekend zijn de in de loop van de kerkgeschiedenis ontstane zeven geestelijke werken van barmhartigheid. Die hebben ook enkele jaren in mijn agenda gestaan, maar ze raakten al een tijdje uit mijn vizier. Tot de dagen waarin we nu leven, dagen van onzekerheid, angst en eenzaamheid rondom het coronavirus, dagen van spanning, boosheid en verwijten, dagen van solidariteit, maar ook van weinig sociaal gedrag.
Aandacht en luisteren
De geestelijke werken van barmhartigheid zijn: de onwetenden onderrichten, in moeilijkheden goede raad geven, de bedroefden troosten, de zondaars vermanen c.q. straffen, het onrecht geduldig lijden, aangedane beledigingen vergeven en voor de levenden en overledenen bidden.
Het waren de grote kerkvaders Origenes (uit de tweede en derde eeuw) en Augustinus (vierde en vijfde eeuw) die tot het concept zijn gekomen van deze zeven geestelijke werken van barmhartigheid.
Geen dag gaat er op dit moment voorbij of we worden geconfronteerd met wat corona in geestelijk opzicht allemaal met mensen doet. Alle media putten zich uit in het geven van voorlichting (het eerste werk: de onwetenden onderrichten) en het is wel duidelijk dat we daarbij momenten van zekerheid en onzekerheid beleven.
We horen van leed of maken misschien zelf intens verdriet mee. Hoe zullen we troosten? Neem je tijd om te luisteren?
We moeten openstaan voor allerlei theorieën en schrikken van complottheorieën. We horen steeds nieuwe feiten en moeten ons afvragen in wie wij ons vertrouwen stellen.
We vormen ons oordelen en geven elkaar raad (het tweede werk: in moeilijkheden goede raad geven) en dat is niet altijd even gemakkelijk. Wie is een goed leidsman of -vrouw? Durf of kun je zelf anderen goede raad geven?
We horen van leed of we maken misschien zelf intens verdriet mee. Hoe zullen we troosten (derde werk: de bedroefden troosten)? Herken je het leed van mensen? Neem je tijd om aandacht te hebben en te luisteren? Kun je meeleven met de ernstig zieke, met de radeloosheid van zorgmedewerkers, met de huilende restauranthouder die failliet gaat?
Geduld en vergeving
En dan de maatregelen om de coronapandemie te beteugelen. Zijn we solidair met de overheid die deze maatregelen oplegt? Durven we mensen die niet meedoen op te roepen om toch mee te doen en hen terecht te wijzen (het vierde werk: de zondaars vermanen c.q. straffen)? Kennen we onze eigen tekortkomingen? Zijn we het eens met de boetes? Moeten ze hoger of lager?
De media melden vrijwel dagelijks incidenten waarbij mensen anderen bepaald lastig bejegenen (vijfde werk: lastige mensen geduldig verdragen). Er zijn mensen die vanuit een groot gevoel van onbehagen en onrechtvaardigheid en vanuit een bijzondere werkelijkheidsbeleving politici intimideren. Politie en boa’s hebben dagelijks de handen vol met allerlei coronagerelateerde overtredingen en scheldpartijen.
Spreek hardop je medeleven uit met de zieken, met de geliefden om hen heen, spreek je steun uit voor zorgmensen, leraren en politie
Het valt dan niet mee om alle beledigingen en agressie zomaar te negeren (het zesde werk: aangedane beledigingen vergeven). Vergeven zou je misschien zo moeten zien: geduldig verdragen, niet met gelijke munt willen terug betalen, niet in woede reageren, maar de mogelijkheid van gesprek open houden.
Barmhartigheid
Tenslotte te midden van alle turbulentie steun geven aan allen die het meeste lijden onder deze pandemie (het zevende werk: het bidden voor de levenden en de doden). Vrij vertaald naar deze tijd: spreek hardop je medeleven uit met de zieken, met de geliefden om hen heen, spreek je steun uit voor de zorgmensen, de leraren en de politie en heb begrip voor de worstelingen die overheidsfunctionarissen doormaken om allerlei maatregelen te bedenken die een beroep doen op solidariteit en barmhartigheid.
Zo bezien zijn de genoemde zeven geestelijke werken van barmhartigheid geen versleten raadgevingen uit stoffige christelijke moraalboeken. Het zijn noties die in de loop van de geschiedenis goed hebben verwoord wat er vanuit een Bijbels perspectief in alle eeuwen nodig is om mensen privé en in de samenleving te helpen om barmhartigheid te laten ervaren en om barmhartig te zijn voor de mensen om je heen. Dat is zeker wel actueel.
René Kil is lid van de stuurgroep Utrechts Platform voor Levensbeschouwing en Religie
De kunst van Modderman raakt het hart
De zeven werken van barmhartigheid zijn al vaak uitgebeeld. Maar de manier waarop Egbert Modderman dat doet in de Martinikerk in Groningen is van een andere orde. De kunstenaar hanteert letterlijk en figuurlijk de menselijke maat en laat de toeschouwer meevoelen.