Er zijn inmiddels talloze beschouwingen verschenen over het onzichtbare virus, de genomen maatregelen, het pijnlijke leed van vele slachtoffers en hun familie, de grote economische gevolgen van de huidige pandemie enzovoort.

De pest

Een gevoel van absurditeit wordt door velen gedeeld in deze maanden. Ik was dan ook niet de enige die direct bij het ontstaan van de crisis moest denken aan de roman De pest van Albert Camus, de schrijver die door velen wordt gezien als de belangrijkste vertegenwoordiger van het absurdisme.

Deze stroming ontstond na de Tweede Wereldoorlog in de literatuur en de theaterkunst en wordt sterk geassocieerd met de existentiefilosofie, waarvan Jean Paul Sartre de prominentste vertegenwoordiger is.

Ik was niet de enige die direct bij het ontstaan van de crisis moest denken aan de roman De pest van Albert Camus

Over de pas herdrukte roman De pest is in verband met de coronacrisis al in verschillende kranten en op sites schreven. Op de site van het Centre Erasme staat een coronaspecial over dit boek.

Zelf heb ik in mijn boekenkast op zolder met een zekere nostalgie de boeken opgezocht die voor mij en een paar vrienden op de Kweekschool in de late jaren zestig zo duidelijk te maken hadden met het gevoel van absurdisme, dat wij als ervoeren en koesterden. Ik vond: De pest, De mythe van Sisyfus, De mens in opstand en De vreemdeling van Camus. Van Sartre vond ik De Walging en de trilogie De wegen der vrijheid.

Wereldliteratuur

Op die Utrechtse Kweekschool werden we aangemoedigd wereldliteratuur te lezen en mijn leraar pedagogiek voorspelde me dat hij mij bij mijn examen zou doorzagen over het absurdisme.

Het was voor adolescenten, die wij waren eind jaren zestig, ook wel een tijd met veel ingrediënten om te koketteren met gevoelens rond het absurdisme: de hopeloze Vietnamoorlog, de Koude Oorlog, de studentenopstanden van 1968, de God-is-dood theologie, een nieuwe naoorlogse jongerencultuur met totaal nieuwe muziek, een vrijere seksuele moraal.

Op die Utrechtse Kweekschool werden we aangemoedigd wereldliteratuur te lezen

In de literatuur werd ongenadig afgerekend met de christelijke burgerlijke moraal door de veelgelezen Jan Wolkers. Kortom, er was sprake van duidelijk verschuivende waardenpatronen en een gevoel van zinloosheid, maar ook van vrijheid om te experimenteren met nieuwe mogelijkheden. Er waaide een totaal nieuwe wind door de cultuur en de kunst.

Op de Kweekschool werd geëxperimenteerd met absurdistisch toneel. Mijn eindscriptie voor cultuur ging over de magisch-realistische schilderkunst van onder anderen Carel Willink en Pyke Koch. Het was een tijd waarin een gevoel van absurditeit ten opzichte van een snel veranderende werkelijkheid door velen werd gedeeld.

Opstaan tegen onrecht

Ik heb de laatste weken de boeken van Camus nog eens doorgebladerd en begrepen dat uiteindelijk Camus, na veel aandacht voor het zinloze en hopeloze van ‘de condition humaine’, koos voor een visie op de mens die opstaat tegen het onrecht in de maatschappij en het goddeloze en hopeloze bestaan.

Het gaat tenslotte om een gevecht tegen het absurde en daarom het oppakken van verantwoordelijkheden om het menselijk bestaan positief gestalte te geven.

Slechts een enkeling weigerde de militaire dienstplicht. We werden brave schoolmeesters of ambtenaren

Dit laatste gebeurde ook heel praktisch in het volwassen leven van mijzelf en de meeste van mijn medeleerlingen. Slechts een enkeling weigerde de militaire dienstplicht. We werden brave schoolmeesters of ambtenaren. We trouwden en kregen kinderen. Mijn vrouw en ik begonnen aan een ‘carrière’ van betrokkenheid bij het protestants-kerkelijk leven, die tot op de dag van vandaag voortduurt.

Gevoelens van absurditeit ten aanzien van het menselijk bestaan werden jarenlang overruled door actief zoeken en vinden van positieve menselijke contacten in school- , buurt en kerkenwerk.

Risicogroep

En toen kwam de coronacrisis. Als vroege zeventigplussers vielen wij direct onder de risicogroep en dat leverde door het verbreken van vele directe, nabije contacten bij mij gevoelens van absurditeit op.

Wat te doen? Thuis zitten en inactiviteit is ook voor onze nog veelal gezonde generatie geen prettig gevoel. Dus begon mijn vrouw met het maken van mondkapjes en bel ik iedere dag met vaak oudere leden van onze kerkgemeenschap voor een praatje. Voorzichtig gaan we er soms op uit met de e-bike en ontdekken de prachtige landschappen en de ontluikende natuur in de provincie Utrecht.

Toen kwamen de coronacrisis. Als vroege zeventigplussers vielen wij direct onder de risicogroep en dat leverde door het verbreken van vele directe contacten bij mij gevoelens van absurditeit op

Daarnaast volgen we natuurlijk het nieuws van all over de world. Hierbij ontwaar ik bij mezelf de strijd tussen gevoelens van absurditeit en de fascinatie voor alle mensen die zich inspannen om er toch het beste van te maken. Het is duidelijk dat er alle reden is om in deze crisis sporen te zien van het absurde gebruik van grondstoffen, de milieuvervuiling en de overconsumptie tegenover de absurde schrijnende armoede en ellende op veel plaatsen in de wereld.

Het is ook duidelijk dat alleen de mens in opstand tegen alle ziekte en dood, tegen alle verspilling en onrecht en tegen alle onwaarheden, uitzicht heeft op een goede toekomst voor onze kinderen en de kinderen op deze hele planeet.

Schildersezel

Ik ging er van wakker liggen, maar vond uiteindelijk een week of drie geleden ‘mijn mens in opstand’. Al twee jaar stond er op mijn schildersezel een nog af te maken schilderij van de Stadhuisbrug in Utrecht. Allerlei smoezen rond drukte van kerk- en buurtwerk hadden mij af gehouden van deze toch wel moeilijke opdracht van mijn dochter. Maar nu, in deze rare tijd, had ik geen smoezen meer.

Mijn dochter vierde eind april haar verjaardag en ik trok me dus drie weken terug in de schuur. Ik raakte volkomen in de ban van kwasten, tubes verf en de fantastisch mooie plek in hartje Utrecht. Alle gevoelens van absurditeit raakte ik kwijt. Ik combineerde zodoende isolement met een zinvol leven.

Ik raakte volkomen in de ban van kwasten, tubes verf en de fantastisch mooie plek in hartje Utrecht. Alle gevoelens van absurditeit raakte ik kwijt

Het oppakken van deze hobby blijkt overigens niet helemaal uniek te zijn. De lijstenmaker die het schilderij zal inlijsten, constateerde in zijn winkel veel klanten die weer begonnen waren met schilderen. Mij geeft het in ieder geval veel plezier en ik heb er zin in om nog veel meer hiermee te gaan doen

Ik kom dus voor mijn lezers tot de volgende raadgeving: pak je hobby op en als je altijd al zin had om iets te tekenen of te schilderen, probeer het. Jezelf en de mensen om je heen maak je er alleen maar blij mee en dat is meegenomen in deze absurde tijd.

René Kil is lid van de stuurgroep Utrechts Platform voor Levensbeschouwing en Religie